روش‌های دستکاری قیمت در بازارهای مالی

بازارهای مالی، از جمله بازار کریپتو، همیشه تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارند که می‌توانند قیمت دارایی‌ها را دستخوش تغییرات شدید کنند. در حالی که برخی از این نوسانات ناشی از عرضه و تقاضای طبیعی هستند، گاهی اوقات افراد یا نهادهای بزرگ با استفاده از تاکتیک‌های خاص، قیمت‌ها را به‌طور مصنوعی جابه‌جا می‌کنند. این اقدامات که تحت عنوان "دستکاری قیمت" شناخته می‌شوند، می‌توانند تأثیرات قابل توجهی بر سرمایه‌گذاران خرد داشته باشند و حتی منجر به نوسانات شدید و غیرمنطقی در بازار شوند. در این مقاله از بلاگ کیف پول من به روش‌های رایج دستکاری قیمت در بازارهای مالی پرداخته و بررسی می‌کنیم که چگونه می‌توان این الگوهای مشکوک را شناسایی و از سرمایه خود در برابر آن‌ها محافظت کرد.

دستکاری قیمت در بازارهای مالی چیست؟

در بازارهای مالی، قیمت یک دارایی معمولاً تحت تأثیر عرضه و تقاضای واقعی، اخبار اقتصادی و تحلیل‌های فاندامنتال تعیین می‌شود. اما گاهی اوقات، برخی بازیگران بزرگ یا گروه‌های خاص با استفاده از روش‌های غیرمنصفانه، قیمت‌ها را به‌طور مصنوعی تغییر می‌دهند تا از این نوسانات سود ببرند. این فرآیند که تحت عنوان "دستکاری بازار" (Market Manipulation) شناخته می‌شود، می‌تواند سرمایه‌گذاران خرد را گمراه کند و روند طبیعی بازار را دچار اختلال نماید. دستکاری قیمت زمانی اتفاق می‌افتد که یک نهاد یا فرد، بدون وجود دلایل واقعی اقتصادی، اقدام به افزایش یا کاهش مصنوعی قیمت یک دارایی کند. این موضوع می‌تواند در بازارهای مختلف از جمله ارزهای دیجیتال، سهام، فارکس و کالاهای اساسی رخ دهد. تفاوت اصلی این نوع نوسانات با تغییرات طبیعی بازار در این است که در دستکاری قیمت، افزایش یا کاهش ارزش یک دارایی بر اساس اطلاعات جعلی، سفارش‌های ساختگی یا روش‌های غیرقانونی دیگر انجام می‌شود.

آیا دستکاری قیمت در بازارهای مالی غیرقانونی است؟  

دستکاری قیمت در بازارهای مالی به هر اقدامی گفته می‌شود که با هدف ایجاد نوسانات مصنوعی و فریب سایر سرمایه‌گذاران انجام شود. این اقدامات معمولاً غیرقانونی هستند، اما در برخی موارد ممکن است تغییرات قیمت، ناشی از روندهای طبیعی بازار باشد و نه لزوماً یک اقدام متقلبانه. در بازارهای مالی قانون‌گذاری‌شده مانند بورس و فارکس، روش‌هایی مانند ایجاد سفارش‌های جعلی، انتشار اخبار گمراه‌کننده و هماهنگی بین معامله‌گران برای افزایش یا کاهش مصنوعی قیمت، غیرقانونی محسوب می‌شود. نهادهای نظارتی مانند کمیسیون بورس و اوراق بهادار (SEC) در آمریکا و سازمان بورس ایران، قوانینی را برای مقابله با این اقدامات تدوین کرده‌اند. اما در برخی بازارهای نوظهور، مانند ارزهای دیجیتال، دستکاری قیمت به دلیل نبود قوانین مشخص و نظارت کافی، بیشتر اتفاق می‌افتد. برای مثال، نهنگ‌های بازار کریپتو می‌توانند با خرید و فروش‌های کلان، قیمت‌ها را به نفع خود تغییر دهند. از سوی دیگر، پروژه‌های بی‌اعتبار ممکن است با تبلیغات دروغین و پامپ و دامپ (Pump and Dump) سرمایه‌گذاران خرد را فریب دهند. با این حال، همیشه هم کاهش یا افزایش ناگهانی قیمت به معنای دستکاری بازار نیست. نوسانات طبیعی بازار، ورود سرمایه‌گذاران بزرگ و حتی احساسات عمومی معامله‌گران می‌توانند باعث تغییرات شدید قیمت شوند. بنابراین، شناخت دقیق نشانه‌های دستکاری بازار و تشخیص آن از روندهای طبیعی، برای هر سرمایه‌گذار ضروری است.

بررسی روش‌های رایج دستکاری بازارهای مالی

در بازارهای مالی، روش‌های مختلفی برای دستکاری قیمت‌ها وجود دارد که برخی از آن‌ها به حدی پیچیده هستند که بسیاری از سرمایه‌گذاران حتی متوجه وقوع آن نمی‌شوند. کلاهبرداران و معامله‌گران متخلف با استفاده از این روش‌ها، روندهای بازار را به نفع خود تغییر داده و سرمایه سایر معامله‌گران را تحت تأثیر قرار می‌دهند. از مهم‌ترین روش‌های دستکاری بازار می‌توان بهپامپ و دامپ (Pump and Dump)، انتشار اخبار جعلی، و فرانت رانینگ (Front Running) اشاره کرد. هر یک از این تکنیک‌ها به شکلی خاص طراحی شده‌اند تا قیمت‌ها را به صورت مصنوعی تغییر دهند و افراد ناآگاه را در دام تصمیم‌گیری‌های نادرست بیندازند. برای آشنایی بیشتر با این شیوه‌های تقلب و شناخت راه‌های جلوگیری از آن‌ها، در ادامه چند روش رایج دستکاری قیمت در بازارهای مالی را بررسی خواهیم کرد.

• حمله خرسی (Bear Raid): یکی از روش‌های متداول برای دستکاری قیمت در بازارهای مالی، حمله خرس‌ها (Bear Raid) است. در این استراتژی، معامله‌گران متخلف ابتدا روی یک دارایی موقعیت فروش یا شورت (Short) باز می‌کنند، سپس با انتشار اخبار منفی و اطلاعات گمراه‌کننده، جو روانی بازار را به سمت فروش دارایی موردنظر سوق می‌دهند. در نتیجه، بسیاری از سرمایه‌گذاران وحشت‌زده شده و شروع به فروش دارایی‌های خود می‌کنند. این فشار فروش باعث کاهش شدید قیمت شده و معامله‌گرانی که از ابتدا موقعیت فروش باز کرده بودند، از این افت قیمت سود قابل‌توجهی به دست می‌آورند. حمله خرس‌ها یکی از روش‌های غیراخلاقی و در بسیاری از بازارهای مالی، اقدامی غیرقانونی محسوب می‌شود که می‌تواند تأثیرات منفی بر اعتماد سرمایه‌گذاران و سلامت کلی بازار داشته باشد.
  
• معاملات شستشو (Wash Trading): یکی از روش‌های رایج برای دستکاری قیمت در بازارهای مالی، واش تریدینگ (Wash Trading) است. در این شیوه، فرد یا گروهی از معامله‌گران با ثبت سفارش‌های خرید و فروش غیرواقعی، حجم معاملاتی مصنوعی ایجاد می‌کنند تا دارایی موردنظر را پرتقاضا و محبوب جلوه دهند. در این روش، فرد کلاه‌بردار دارایی را خریداری کرده و بلافاصله بدون کسب سود یا ضرر واقعی، آن را می‌فروشد. این فرآیند به‌طور مداوم تکرار می‌شود و باعث افزایش غیرواقعی حجم معاملات می‌گردد. معامله‌گران دیگر با مشاهده این حجم بالا، تصور می‌کنند که دارایی مذکور در حال جذب سرمایه است و به خرید آن ترغیب می‌شوند. در نهایت، هنگامی که قیمت افزایش یافت، عاملان این دستکاری، دارایی خود را به فروش می‌رسانند و سود می‌برند، در حالی که سایر سرمایه‌گذاران در دام این ترفند گرفتار می‌شوند. واش تریدینگ به دلیل تأثیر مخرب آن بر شفافیت بازار، در بسیاری از کشورها غیرقانونی محسوب می‌شود و نهادهای نظارتی تلاش می‌کنند تا با ردیابی این معاملات، از بروز چنین تخلفاتی جلوگیری کنند.
  
  
• انتشار اخبار جعلی (Fake News): یکی از روش‌های متداول برای تأثیرگذاری بر قیمت دارایی‌ها در بازارهای مالی، انتشار اخبار نادرست و گمراه‌کننده است. این ترفند معمولاً با هدف ایجاد ترس یا هیجان کاذب در میان سرمایه‌گذاران انجام می‌شود تا آن‌ها را به خرید یا فروش دارایی‌هایشان ترغیب کند. کلاه‌برداران و افراد سودجو در شبکه‌های اجتماعی، سایت‌های خبری نامعتبر یا حتی از طریق پیام‌های خصوصی، اخبار ساختگی درباره وضعیت یک دارایی منتشر می‌کنند. برای مثال، ممکن است شایعه‌ای درباره ورشکستگی یک شرکت یا ممنوعیت قانونی یک ارز دیجیتال به سرعت پخش شود، که باعث وحشت سرمایه‌گذاران و افت قیمت آن دارایی می‌شود. در این شرایط، افراد پشت این شایعات، دارایی را با قیمت پایین خریداری می‌کنند و پس از اصلاح بازار، از افزایش قیمت آن سود می‌برند. انتشار اخبار جعلی نه‌تنها سرمایه‌گذاران کوتاه‌مدت، بلکه دارندگان بلندمدت دارایی‌ها را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد، زیرا در برخی موارد این اخبار می‌توانند تأثیرات عمیق و طولانی‌مدتی بر روند بازار داشته باشند. به همین دلیل، توصیه می‌شود قبل از تصمیم‌گیری در بازارهای مالی، اخبار را از منابع معتبر بررسی کنید و تحت تأثیر شایعات قرار نگیرید.
  
  
• سفارش های جعلی (Spoofing): یکی از روش‌های متقلبانه برای تأثیرگذاری بر قیمت دارایی‌ها در بازارهای مالی، ثبت سفارش‌های جعلی یا Spoofingاست. در این شیوه، معامله‌گران متخلف سفارش‌های سنگینی را در سیستم ثبت می‌کنند، اما هیچ قصدی برای انجام آن‌ها ندارند. این کار باعث ایجاد توهم حجم بالای خرید یا فروش می‌شود و سایر سرمایه‌گذاران را به واکنش وادار می‌کند. زمانی که معامله‌گران دیگر تصور می‌کنند تقاضای بالایی برای خرید یا فروش یک دارایی وجود دارد، تصمیمات خود را بر اساس این داده‌های نادرست تغییر می‌دهند. به این ترتیب، فردی که سفارش‌های جعلی را ثبت کرده است، از افزایش یا کاهش مصنوعی قیمت سود می‌برد. پس از دستیابی به هدف خود، این سفارش‌ها به سرعت حذف می‌شوند و بازار به مسیر واقعی خود بازمی‌گردد، اما در این میان برخی از سرمایه‌گذاران دچار ضرر می‌شوند. این روش دستکاری در بسیاری از بازارهای مالی ممنوع است، اما همچنان برخی از افراد از آن برای کسب سودهای نامشروع استفاده می‌کنند. به همین دلیل، سرمایه‌گذاران باید همیشه به حجم معاملات و سفارش‌های بزرگ با دیده شک و تردید نگاه کنند و از ابزارهای تحلیلی معتبر برای تصمیم‌گیری‌های خود بهره ببرند.
  
  
• پامپ و دامپ (Pump and Dump): یکی از روش‌های رایج دستکاری بازار که به‌ویژه در بازارهای کم‌عمق مانند ارزهای دیجیتال دیده می‌شود، پامپ و دامپ (Pump and Dump) است. در این روش، گروهی از افراد ابتدا یک دارایی را با قیمت پایین خریداری می‌کنند و سپس با تبلیغات گسترده و انتشار اطلاعات اغراق‌آمیز، سرمایه‌گذاران دیگر را به خرید آن ترغیب می‌کنند. با افزایش تقاضا، قیمت ارز دیجیتال  به‌سرعت رشد می‌کند و به سطحی می‌رسد که این افراد بتوانند با فروش دارایی‌های خود سود هنگفتی کسب کنند. اما پس از خروج این افراد از بازار، حباب قیمتی ایجادشده می‌ترکد و ارزش دارایی سقوط می‌کند. در این میان، کسانی که در اوج قیمت خرید کرده‌اند، دچار زیان‌های سنگین می‌شوند. این روش کلاه‌برداری، معمولاً روی دارایی‌های کمتر شناخته‌شده و با نقدشوندگی پایین اجرا می‌شود. سرمایه‌گذاران هوشمند باید همواره نسبت به پیشنهادهای مشکوک در شبکه‌های اجتماعی یا پیام‌های تبلیغاتی که وعده رشد سریع یک دارایی را می‌دهند، محتاط باشند و پیش از هر تصمیم‌گیری، تحقیق کاملی انجام دهند.
  
  
• چرخش (Churning): یکی از روش‌های غیرقانونی دستکاری بازار که معمولاً توسط برخی بروکرها یا مدیران صندوق‌های مالی انجام می‌شود، Churning نام دارد. در این روش، مدیران مالی با اجرای معاملات بی‌دلیل و بیش از حد، سعی در افزایش حجم معاملات دارند تا بتوانند کارمزدهای بیشتری دریافت کنند. نشانه اصلی این نوع دستکاری، افزایش چشمگیر هزینه‌های معاملاتی در حالی است که سودآوری کلی سرمایه‌گذار تغییری نکرده یا حتی کاهش یافته است. Churning معمولاً سرمایه‌گذاران بلندمدت را هدف قرار می‌دهد، زیرا این افراد سرمایه خود را به شرکت‌های مدیریت ثروت می‌سپارند و ممکن است متوجه معاملات غیرضروری نشوند. برای جلوگیری از چنین سوءاستفاده‌هایی، سرمایه‌گذاران باید عملکرد سبد سرمایه‌گذاری خود را به‌دقت بررسی کنند و در صورت مشاهده افزایش غیرعادی کارمزدها بدون رشد متناسب سود، به فعالیت‌های مشکوک توجه داشته باشند.
  
  
• فرانت رانینگ (Front Running): فرانت رانینگ یکی از روش‌های غیرقانونی دستکاری بازار است که در آن افراد با دسترسی به اطلاعات محرمانه، قبل از انتشار عمومی آن، اقدام به خرید یا فروش دارایی می‌کنند تا از تغییرات قیمتی ناشی از آن اطلاعات سود ببرند. به‌عنوان مثال، اگر یکی از کارمندان یک شرکت بورسی بداند که اخبار مثبتی درباره عملکرد مالی شرکت به‌زودی منتشر خواهد شد، می‌تواند پیش از اعلام رسمی، سهام شرکت را خریداری کند. با انتشار خبر و افزایش قیمت سهام، او سهام خود را می‌فروشد و از این طریق سود غیرمنصفانه‌ای کسب می‌کند. این روش دستکاری می‌تواند در سطوح دولتی نیز رخ دهد، زمانی که مقامات یا کارمندان دولتی قبل از انتشار داده‌های اقتصادی مهم، اقدام به معامله دارایی‌های مرتبط می‌کنند. چنین اقداماتی تعادل بازار را بر هم می‌زند و فرصت‌های برابر برای معامله‌گران را از بین می‌برد، به همین دلیل در بسیاری از کشورها این عمل غیرقانونی تلقی شده و با آن برخورد جدی می‌شود.
  
  
• دستکاری بازار با انحصار دارایی: یکی از روش‌های تأثیرگذاری بر قیمت دارایی‌ها در بازارهای مالی، تصاحب حجم زیادی از یک دارایی است. در این روش، یک فرد یا نهاد با خرید گسترده یک ارز دیجیتال، سهام یا کالای خاص، کنترل بیشتری بر عرضه آن به دست می‌آورد و از این طریق، روند قیمتی را به نفع خود تغییر می‌دهد. هدف اصلی از این اقدام، کاهش دسترسی سایر معامله‌گران به دارایی موردنظر و ایجاد شرایطی است که قیمت به دلیل کمبود در بازار افزایش یابد. اما تجربه نشان داده است که در بیشتر مواقع، چنین تلاش‌هایی در بلندمدت به شکست منتهی می‌شود، زیرا پس از مدتی بازار تعادل خود را بازیابی کرده و قیمت‌ها به سطح واقعی بازمی‌گردند.

سخن پایانی

دستکاری قیمت در بازارهای مالی به روش‌های مختلفی انجام می‌شود و هدف اصلی آن، تغییر مصنوعی قیمت‌ها برای کسب سودهای نامتعارف است. روش‌هایی مانند انتشار اخبار جعلی، سفارش‌های صوری، پامپ و دامپ، فرانت رانینگ و انحصار دارایی از جمله تاکتیک‌هایی هستند که معامله‌گران متقلب برای فریب سایر سرمایه‌گذاران به کار می‌گیرند. با این حال، بازارهای مالی همواره به سمت شفافیت و عدالت حرکت می‌کنند و نهادهای نظارتی تلاش دارند تا با شناسایی و برخورد با این اقدامات، از حقوق سرمایه‌گذاران محافظت کنند. آگاهی از این روش‌ها و تحلیل دقیق بازار می‌تواند از قربانی شدن در دام دستکاری‌های قیمتی جلوگیری کند و سرمایه‌گذاران را به سمت تصمیم‌گیری‌های آگاهانه‌تر هدایت نماید.