با گسترش دنیای توکن‌های غیرمثلی (NFT) و ورود گسترده هنرمندان، طراحان و تولیدکنندگان محتوا به این عرصه، یکی از دغدغه‌های اصلی فعالان این حوزه، موضوع حقوق مالکیت معنوی و قوانین کپی‌رایت شده است. NFTها امکان ثبت، فروش و انتقال آثار دیجیتال را در بستر بلاکچین فراهم می‌کنند، اما آیا صرف ایجاد یک NFT، به معنای انتقال قانونی حق نشر یا کپی‌رایت آن اثر است؟ مرز بین مالکیت توکن و حقوق قانونی اثر هنوز برای بسیاری مبهم است. اینجاست که پای مباحث حقوقی، حق مؤلف و نحوه اجرای آن‌ها در فضای غیرمتمرکز بلاکچین به میان می‌آید. در این مقاله از بلاگ کیف پول من بررسی می‌کنیم که کپی‌رایت در دنیای NFTها چگونه تعریف می‌شود، چه حقوقی برای خالق اثر محفوظ است، و خریدار NFT دقیقاً چه چیزی را در اختیار می‌گیرد.
توکن‌های غیرمثلی (NFT)؛ دریچه‌ای به مالکیت دیجیتال
توکن‌های غیرمثلی یا NFT نوعی دارایی دیجیتال منحصربه‌فرد هستند که بر بستر بلاکچین ایجاد می‌شوند و برخلاف ارزهای دیجیتال مانند بیت‌کوین، قابل تعویض با یکدیگر نیستند. این توکن‌ها برای ثبت و انتقال مالکیت آثار دیجیتال مانند تصاویر، موسیقی، ویدیو یا حتی دارایی‌های فیزیکی به‌کار می‌روند و به لطف ساختار غیرمتمرکز بلاکچین، مالکیت آن‌ها شفاف و تغییرناپذیر باقی می‌ماند.
ایجاد NFT یا همان "مینت کردن NFT" از طریق قراردادهای هوشمند انجام می‌شود؛ کدهایی که به‌طور خودکار قوانین مالکیت و انتقال را اجرا می‌کنند. برای این کار، پلتفرم‌هایی مانند OpenSea و SuperRare در سطح جهانی و Nftbaz در ایران خدماتی حرفه‌ای ارائه می‌دهند.
در نهایت، NFTها راهی برای اثبات مالکیت دیجیتال هستند و در حوزه‌هایی مانند هنر، بازی، کلکسیون‌ها و حتی املاک، نقش مهمی در آینده اقتصاد دیجیتال ایفا می‌کنند.
اهمیت رعایت حق کپی‌رایت در دنیای NFTها
در دنیای نوظهور NFTها، مالکیت صرف یک توکن دیجیتالی به‌تنهایی نمی‌تواند تضمینی برای برخورداری از تمامی حقوق قانونی اثر باشد. آنچه در این میان تعیین‌کننده است، قوانین کپی‌رایت و نحوه رعایت آن‌ها در فضای بلاکچین است. اگرچه فناوری بلاکچین به‌دلیل شفافیت و قابلیت ثبت دائمی اطلاعات، زمینه‌ای مناسب برای اثبات مالکیت فراهم کرده، اما بدون سازوکارهای قانونی مشخص برای حمایت از حقوق مؤلف، مسیر برای سوءاستفاده از آثار دیجیتال هموار خواهد بود.
هنرمندان و تولیدکنندگان محتوا زمانی انگیزه لازم برای ورود به بازار NFT را خواهند داشت که مطمئن باشند حقوق آن‌ها به رسمیت شناخته می‌شود و امکان نقض حق نشر وجود ندارد. بدون این اطمینان، نه‌تنها امنیت حقوقی آثار زیر سوال می‌رود، بلکه اعتماد عمومی به کل اکوسیستم نیز آسیب می‌بیند.
در واقع، توکنیزه کردن یک اثر دیجیتال به‌معنای واگذاری یا دریافت حقوق مالکیت معنوی آن نیست، مگر آنکه صراحتاً در قرارداد هوشمند یا پلتفرم منتشرکننده به آن اشاره شده باشد. اینجاست که نقش قوانین کپی‌رایت پررنگ‌تر از همیشه می‌شود.
با توجه به ماهیت غیرمتمرکز بلاکچین، نبود نهاد نظارتی متمرکز می‌تواند باعث سردرگمی در مرزهای قانونی شود. بنابراین برای حفاظت از خالقان آثار، لازم است پلتفرم‌های NFT، مکانیزم‌هایی برای ثبت رسمی حق کپی‌رایت، تعیین نوع مجوز بهره‌برداری، و پیگیری تخلفات داشته باشند. در غیر این‌صورت، این بازار نوپا ممکن است با تهدیدهای جدی در زمینه مالکیت فکری مواجه شود.
با خرید NFT دقیقاً چه چیزی را مالک می‌شوید؟
با رشد بازار NFTها، این سؤال مهم برای بسیاری از کاربران مطرح می‌شود که آیا با خرید NFT، واقعاً مالک آن اثر دیجیتال می‌شوند یا خیر؟ پاسخ به این سؤال نیازمند درک دقیق‌تری از تفاوت بین مالکیت توکن و حقوق مالکیت معنوی اثر است. در فضای بلاکچین، هر NFT دارای یک شناسه منحصربه‌فرد و امضای دیجیتالی است که مشخص می‌کند چه کسی در حال حاضر دارنده رسمی آن توکن است. اما این مالکیت صرفاً به خود توکن محدود می‌شود و لزوماً به معنای مالکیت کامل محتوای آن نیست.
خریدار یک NFT در اصل، گواهی دیجیتال مربوط به یک دارایی را در اختیار دارد، نه خود اثر یا حقوق قانونی آن. این یعنی اگر شخصی از آن تصویر یا ویدیو اسکرین‌شات بگیرد یا نسخه‌ای دستکاری‌شده از آن را منتشر کند، در بیشتر موارد نمی‌توان به‌راحتی جلوی آن را گرفت. حتی اگر مالکیت NFT در بلاکچین ثبت شده باشد، نبود نهادهای اجرایی متمرکز و ضعف قوانین بین‌المللی در حوزه دیجیتال، مانعی برای مقابله سریع و موثر با این تخلفات است.
بنابراین، خریداران باید آگاه باشند که خرید یک NFT به آن‌ها حق استفاده انحصاری، انتشار یا فروش مجدد اثر را نمی‌دهد مگر آنکه این موارد به‌صراحت در قرارداد هوشمند مرتبط یا شرایط پلتفرم درج شده باشد. تفاوت میان مالکیت توکن و حقوق معنوی محتوا یکی از چالش‌های اساسی دنیای NFTهاست و تا زمانی که زیرساخت‌های حقوقی و فنی این فضا توسعه پیدا نکند، کاربران باید با احتیاط بیشتری وارد این حوزه شوند.
قوانین حق چاپ در دنیای NFTها
- مالکیت اثر اصلی: در دنیای NFT، خالق اثر دیجیتال مالک اصلی حق چاپ و مالکیت معنوی است. این مالکیت به او اجازه می‌دهد که اثر خود را ماینت کرده، منتشر و به بازار عرضه کند. حتی پس از فروش NFT، بسیاری از سازندگان حق مالکیت معنوی خود را حفظ می‌کنند و کنترل استفاده از اثر را همچنان در اختیار دارند.
- حقوق خریداران NFT: افرادی که NFT را خریداری می‌کنند، معمولاً تنها حق خرید، فروش یا انتقال آن توکن دیجیتال را دارند و اجازه بهره‌برداری تجاری یا چاپ اثر به صورت پیش‌فرض به آن‌ها داده نمی‌شود. مگر اینکه قرارداد هوشمند مربوط به آن NFT به‌طور خاص حق استفاده‌های فراتر را برای خریدار تعیین کرده باشد.
- تفاوت قراردادهای مالکیت: حق مالکیت و حقوق استفاده از NFT می‌تواند بسته به توافق میان فروشنده و خریدار متفاوت باشد. برخی فروشندگان کلیه حقوق مالکیت را به خریدار منتقل می‌کنند تا خریدار بتواند از اثر به صورت کامل بهره‌برداری کند؛ اما در بسیاری موارد، این حقوق به خالق اثر تعلق می‌گیرد و فقط خود NFT انتقال می‌یابد.
- نقش قرارداد هوشمند در تعیین حقوق: شرایط حقوق مالکیت و استفاده از اثر در قراردادهای هوشمند ثبت می‌شود. این قراردادها نحوه استفاده، فروش، چاپ و حتی حق کپی‌برداری را مشخص می‌کنند و از این طریق شفافیت و امنیت بیشتری برای طرفین ایجاد می‌شود.
- چالش‌ها و مخاطرات سوءاستفاده: با وجود قوانین و قراردادهای دقیق، خطر سوءاستفاده و نقض کپی‌رایت همواره وجود دارد. امکان کپی غیرمجاز آثار دیجیتال و سوءاستفاده از باگ‌های سیستم، یکی از چالش‌های مهم در فضای NFTها به شمار می‌رود که توسعه مکانیزم‌های حفاظتی را ضروری می‌سازد.
- اهمیت توسعه قوانین و امنیت بیشتر: برای حفظ حقوق هنرمندان و افزایش اعتماد در بازار NFT، نیاز به قوانین دقیق‌تر و فناوری‌های امنیتی پیشرفته‌تر وجود دارد. این موضوع تضمین می‌کند که حقوق مالکیت معنوی در این فضای دیجیتال به صورت کامل و عادلانه رعایت شود.
نمونه‌های بارز نقض قوانین حق چاپ در دنیای NFT
در فضای پیچیده و نوظهور NFTها، با وجود چارچوب‌های قانونی کپی‌رایت، موارد متعددی از نقض حقوق مالکیت معنوی مشاهده شده است. این تخلفات نه تنها چالش‌هایی جدی برای سازندگان و دارندگان NFT به وجود آورده، بلکه ضرورت تقویت قوانین و آگاهی عمومی در این حوزه را بیش از پیش برجسته کرده است.
پرونده جنجالی جی‌زی و دیمون دش
یکی از شناخته‌شده‌ترین پرونده‌های حقوقی در آمریکا مربوط به اختلاف میان جی‌زی، خواننده مطرح آمریکایی، و دیمون دش، تهیه‌کننده موسیقی، بود. دیمون دش بدون داشتن مجوز قانونی، یکی از آلبوم‌های جی‌زی را به صورت NFT ساخته و قصد فروش آن را داشت. این اقدام با اعتراض و شکایت جی‌زی مواجه شد و موضوع به دادگاه کشیده شد؛ چرا که دش حق نشر و تولید NFT از این اثر را نداشت.
تلاش غیرمجاز برای توکنایز کردن کارت‌های Magic: The Gathering
در سال ۲۰۲۲، گروهی از علاقه‌مندان به دنیای کریپتو اقدام به تولید مجموعه‌ای از کارت‌های دیجیتال NFT از بازی مشهور «Magic: The Gathering» کردند. گرچه این افراد طرفداران بازی بودند، اما به قوانین حق چاپ و مالکیت معنوی توجه کافی نداشتند. در نتیجه، با واکنش شدید شرکت «Wizards of the Coast» مواجه شدند و پروژه‌شان با انتقاد و موانع قانونی روبرو شد.
شکایت برند هرمس از مجموعه MetaBirkins
برند لوکس هرمس در ژانویه ۲۰۲۲ علیه میسون روچیلد شکایت کرد که مجموعه NFT با نام «MetaBirkins» منتشر کرده بود. این مجموعه با الهام از کیف‌های معروف «Birkin» هرمس طراحی شده بود و شباهت زیادی به محصولات اصلی داشت. هرمس این اقدام را نقض آشکار حقوق مالکیت معنوی دانست و شکایتی مفصل به دادگاه جنوبی نیویورک ارائه داد.
اهمیت قوانین ملی و جهانی در حفاظت از حقوق کپی‌رایت NFT
اکثر پرونده‌های نقض حقوق کپی‌رایت در NFTها در کشورهای پیشرفته‌ای مانند ایالات متحده پیگیری می‌شوند که قوانین محکم و حمایت‌کننده از مالکیت معنوی دارند. اما در بسیاری از کشورهای دیگر، چارچوب قانونی به صورت کامل توسعه نیافته است و هر کشور باید به صورت مستقل قوانین مربوط به NFT را تدوین و اجرا کند تا از حقوق هنرمندان و دارندگان آثار دیجیتال محافظت شود.
این نمونه‌ها نشان می‌دهد که رعایت قوانین حق چاپ در فضای NFT، نه تنها از نظر قانونی ضروری است بلکه موجب حفظ اعتبار و امنیت بازار دیجیتال می‌شود و کمک می‌کند تا این فناوری نوین به بستری امن و منصفانه برای همه طرفین تبدیل شود.
نکات کلیدی برای ایجاد NFT بدون نقض قوانین حق چاپ
در دنیای NFT، رعایت حقوق مالکیت معنوی اهمیت بسیار بالایی دارد. بسیاری از موارد نقض کپی‌رایت به دلیل بی‌اطلاعی یا سهل‌انگاری رخ می‌دهد، نه صرفاً سوءنیت. برای جلوگیری از مشکلات قانونی و حفظ اعتبار آثار دیجیتال، توجه به چند اصل بنیادین ضروری است:
- اطمینان از اصالت اثر: قبل از مینت کردن هر NFT، باید مطمئن شوید که اثر مورد نظر کاملاً اورجینال و متعلق به شماست. استفاده از آثار دیگران یا نسخه‌های غیر اصلی، به‌طور قطع تخلف قانونی محسوب می‌شود و می‌تواند منجر به پیگرد قضایی شود.
- کسب رضایت تمامی سازندگان اثر مشترک: اگر اثر هنری به صورت گروهی یا مشترک خلق شده است، اجازه همه همکاران یا هنرمندان دخیل در پروژه برای مینت کردن ضروری است. نبود توافق کامل، ممکن است باعث بروز اختلاف و دعاوی حقوقی گردد.
- احترام به حقوق معنوی سفارش‌دهنده: در صورتی که اثر هنری به سفارش فرد یا سازمانی خاص خلق شده باشد، معمولاً مالکیت معنوی اثر به سفارش‌دهنده تعلق دارد. بنابراین بدون اجازه صریح آن‌ها، نمی‌توانید NFT اثر را ایجاد و عرضه کنید.
- بررسی دقیق قراردادهای فروش اثر پیشین: اگر پیش‌تر اثر خود را فروخته‌اید، باید قراردادهای مربوطه را با دقت مطالعه کنید یا با یک وکیل مشورت نمایید تا مطمئن شوید حق مینت کردن یا انتشار NFT بر اساس توافق قبلی دارید یا خیر.
- دریافت مجوز از هنرمندان دیگر در صورت استفاده از الهامات: هرگاه در اثر خود از ایده، طرح یا هر نوع الهام‌گیری از آثار دیگر هنرمندان استفاده کرده‌اید، پیش از ساخت NFT باید اجازه قانونی آن‌ها را کسب کنید تا از بروز مشکلات کپی‌رایت جلوگیری شود.
با رعایت این نکات مهم، می‌توان به شکلی قانونی، منصفانه و حرفه‌ای وارد بازار NFT شد و از آسیب‌های حقوقی احتمالی در امان ماند. آگاهی کامل و مشورت با متخصصان حقوقی، کلید موفقیت و حفظ اعتبار در این عرصه نوین هنر دیجیتال است.
سخن پایانی
در فضای نوظهور NFT، حفظ حقوق کپی‌رایت و مالکیت معنوی به یکی از مهم‌ترین چالش‌ها تبدیل شده است. رعایت این قوانین، نه تنها از بروز اختلافات حقوقی جلوگیری می‌کند، بلکه اعتبار و ارزش آثار دیجیتال را نیز تضمین می‌کند. برای این منظور، مالکیت واقعی اثر هنری باید به روشنی مشخص شود و قبل از هرگونه انتشار یا فروش، حقوق همه طرف‌های دخیل در خلق اثر به دقت لحاظ گردد. قراردادهای هوشمند و شرایط مندرج در آن‌ها نقش کلیدی در تعیین حدود استفاده و انتقال حقوق دارند.
علاوه بر این، آموزش هنرمندان و کاربران در زمینه قوانین کپی‌رایت، و تعامل با نهادهای قانونی، به بهبود حفاظت از حقوق مالکیت معنوی کمک می‌کند. در نهایت، فناوری بلاکچین با فراهم کردن ثبت شفاف و غیرقابل تغییر مالکیت، بستری مناسب برای حفظ حقوق ناشران و هنرمندان ایجاد کرده است؛ اما موفقیت کامل این روند نیازمند توسعه قوانین و استانداردهای حقوقی مرتبط و همکاری همه فعالان بازار NFT است. رعایت دقیق حقوق کپی‌رایت، کلید تداوم و رشد سالم اکوسیستم NFT خواهد بود.
