ارز دیجیتال ملی یا بانک مرکزی (CBDC) چیست؟

در دنیای امروز، با پیشرفت‌های سریع در فناوری‌های مالی و دیجیتال، مفاهیم جدیدی به سرعت جای خود را در سیستم‌های اقتصادی باز می‌کنند. یکی از این مفاهیم که در سال‌های اخیر توجه بسیاری را به خود جلب کرده است، ارز دیجیتال بانک مرکزی یا CBDC (Central Bank Digital Currency) است. این نوع ارز دیجیتال به‌طور مستقیم تحت نظارت و کنترل بانک‌های مرکزی کشورها قرار دارد و هدف آن ارائه یک راه‌حل دیجیتال برای سیستم‌های پولی موجود است. برخلاف ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز مانند بیت‌کوین، CBDCها به‌عنوان ارزهای ملی دیجیتال شناخته می‌شوند که می‌توانند به‌طور مستقیم بر پول‌های رایج کشورها تأثیرگذار باشند. در این مقاله از بلاگ کیف پول من به بررسی مفهوم ارز دیجیتال بانک مرکزی، نحوه عملکرد آن، و چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی این فناوری جدید خواهیم پرداخت.

ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) چیست؟

ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) به عنوان یک ابتکار نوآورانه، تحولی در سیستم‌های مالی جهانی ایجاد کرده است. این نوع ارز دیجیتال به‌طور مستقیم توسط بانک‌های مرکزی کشورها صادر می‌شود و برخلاف ارزهای دیجیتال معمولی مانند بیت‌کوین، تحت کنترل و نظارت دولت‌ها قرار دارد. اصول پایه‌ای و فناوری‌های مورد استفاده در CBDC معمولاً مشابه با بلاکچین است که زیربنای ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز است. فناوری بلاکچین به این امکان را می‌دهد که داده‌های تراکنش‌ها به‌طور توزیع‌شده و شفاف بین نهادهای مختلف ذخیره و به‌روزرسانی شود، به طوری که هیچ واحدی به‌طور متمرکز کنترل کامل را در دست ندارد.
کشورهای مختلف در حال بررسی و آزمایش این تکنولوژی هستند و هرکدام رویکرد خاص خود را برای پیاده‌سازی آن دارند. یکی از اولین کشورهایی که تلاش خود را در این زمینه آغاز کرد، ونزوئلا بود که در سال ۲۰۱۸ رمزارز "پترو" را راه‌اندازی کرد. با این حال، این پروژه با مشکلات زیادی روبرو شده است و استفاده عمومی از آن در این کشور محدود است. در مقابل، چین یکی از پیشگامان در استفاده از CBDC است و هم‌اکنون در حال آزمایش یوان دیجیتال در چندین شهر مختلف است. ایالات متحده آمریکا نیز در این عرصه وارد شده و بانک فدرال رزرو بوستون با همکاری موسسه فناوری ماساچوست (MIT)، در حال آزمایش رمزارز دیجیتال دلار است.
CBDCها با ظرفیت‌های فراوان خود می‌توانند به‌طور چشمگیری بر اقتصاد جهانی تأثیر بگذارند. از تسهیل پرداخت‌های بین‌المللی گرفته تا کاهش هزینه‌های تراکنش و بهبود شفافیت مالی، ارزهای دیجیتال بانک مرکزی به‌عنوان یک تغییر اساسی در ساختار مالی جهان شناخته می‌شوند.

اهداف ارز دیجیتال بانک مرکزی

ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) به‌عنوان یک نوآوری مالی، اهداف مختلفی را دنبال می‌کند که در راستای بهبود سیستم‌های مالی و ایجاد ثبات اقتصادی قرار دارند. یکی از مهم‌ترین اهداف این ارزها، ارتقای دسترسی به خدمات مالی است. در بسیاری از کشورها، همچون ایالات متحده، تعداد زیادی از افراد همچنان از خدمات مالی استاندارد محروم هستند یا از گزینه‌های پرهزینه و غیرمستقیم استفاده می‌کنند. با ارائه ارز دیجیتال بانک مرکزی، بانک‌ها می‌توانند شرایطی ایجاد کنند که برای افراد بدون حساب بانکی یا کسانی که از خدمات مالی پرهزینه بهره‌برداری می‌کنند، دسترسی ساده و ارزان به خدمات مالی فراهم شود.
هدف دیگر ارزهای دیجیتال بانک مرکزی، افزایش امنیت مالی، حفظ حریم خصوصی و سهولت در استفاده برای مشاغل و مصرف‌کنندگان است. این ارزها می‌توانند علاوه بر کاهش هزینه‌های تراکنش‌های بین‌مرزی، هزینه‌های مربوط به نگهداری و راه‌اندازی سیستم‌های مالی پیچیده را نیز کاهش دهند. این کاهش هزینه‌ها به‌ویژه برای افرادی که به‌طور روزانه از روش‌های پرهزینه انتقال پول استفاده می‌کنند، می‌تواند مفید واقع شود.
از سوی دیگر، ارزهای دیجیتال بانک مرکزی برای بانک‌های مرکزی یک کشور ابزاری برای اجرای سیاست‌های پولی به‌شمار می‌روند. این ابزارها به بانک‌ها امکان می‌دهند که بهتر بر تورم، رشد اقتصادی و ثبات مالی نظارت داشته باشند. برخلاف ارزهای دیجیتال غیرمتمرکزی مانند بیت‌کوین که نوسانات زیادی دارند و می‌توانند به‌راحتی بر استحکام مالی افراد و کسب‌وکارها تأثیر منفی بگذارند، ارز دیجیتال بانک مرکزی توسط دولت‌ها و بانک‌های مرکزی کنترل می‌شود و می‌تواند ابزاری پایدار برای مبادلات مالی در سطح کلان ایجاد کند.

چگونگی عملکرد ارز دیجیتال بانک مرکزی

ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) به‌عنوان یک سیستم مالی دیجیتال تحت کنترل دولت یا نهادهای مورد تایید، از یک پایگاه داده مجوزدار استفاده می‌کند که تنها اشخاص یا نهادهای تایید شده اجازه انجام تراکنش در آن را دارند. این ساختار مجوزدار به دولت‌ها یا بانک‌های مرکزی امکان کنترل دقیق و نظارت کامل بر تراکنش‌ها و دارایی‌های دیجیتال را می‌دهد. در نتیجه، نهادهای مرکزی قادر به انجام اقداماتی نظیر جلوگیری از تراکنش‌های مشکوک، برگشت دادن تراکنش‌ها، یا مسدود کردن آدرس‌ها و حساب‌های خاص هستند.
اغلب ارزهای دیجیتال بانک مرکزی با استفاده از بلاک چین‌های اختصاصی خود اجرا می‌شوند. این بلاک چین‌ها به‌طور خاص برای اهداف امنیتی و کنترل مالی طراحی شده‌اند. با این حال، در برخی موارد، این ارزها ممکن است بر روی بلاک چین‌های عمومی منتشر شوند که این رویکرد به‌ویژه برای ایجاد یک لایه مجوزدار و در عین حال بهره‌گیری از امنیت بلاک چین‌های عمومی به کار می‌رود. در این روش، لایه مجوزدار کنترل‌های لازم را برای بانک مرکزی فراهم کرده و لایه عمومی تضمین‌های امنیتی قدرتمندی را به‌عنوان مزیت ارائه می‌دهد.
با این حال، عرضه ارز دیجیتال بانک مرکزی بر روی بلاک چین‌های عمومی هنوز به طور گسترده پذیرفته نشده است، چرا که فناوری‌های موجود هنوز توانایی لازم برای مدیریت چنین وظیفه حساسی را ندارند. از این‌رو، در حال حاضر بیشتر کشورهای جهان به رویکردهای اختصاصی و مجوزدار برای اجرای ارز دیجیتال بانک مرکزی خود تمایل دارند تا از مزایای امنیتی و مدیریتی بهره‌برداری کنند.

ویژگی‌های ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC)

ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) به عنوان یک نوع نوآوری در سیستم‌های مالی جهانی، در مراحل اولیه توسعه خود قرار دارد و هنوز ویژگی‌های دقیق آن به‌طور کامل مشخص نشده است. با این حال، بسیاری از ویژگی‌ها و قابلیت‌های مشترک بین این نوع ارزها وجود دارند که آن‌ها را از ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز مانند بیت‌کوین متمایز می‌کند. 
یکی از ویژگی‌های برجسته ارزهای دیجیتال بانک مرکزی، استفاده از فناوری دفتر توزیع‌شده (DLT) است. این فناوری مشابه با بلاکچین است که در ارزهای دیجیتال شناخته‌شده مانند بیت‌کوین به کار می‌رود، اما در اینجا با کنترل مرکزی و محدودیت‌های دسترسی همراه است. به جای اینکه یک پایگاه داده مرکزی تمامی سوابق مالی را ذخیره کند، DLT به نهادهای مختلف اجازه می‌دهد که نسخه‌هایی از سوابق تراکنش‌ها را در سیستم‌های خود ذخیره کرده و مدیریت کنند. این فرآیند به‌طور گسترده توسط بانک‌های مرکزی نظارت می‌شود و امکان اشتراک‌گذاری اطلاعات بین نهادهای مالی مختلف را فراهم می‌آورد. با استفاده از DLT، بانک‌ها قادر به پیگیری سوابق مالی و تراکنش‌های مشتریان خود هستند، اما به جای سیستم‌های متمرکز، از یک سیستم توزیع‌شده بهره می‌برند که هر نسخه از داده‌ها توسط نهادهای مختلف نگهداری می‌شود. به این ترتیب، تنها تعداد محدودی از نهادها می‌توانند به زنجیره بلوک دسترسی داشته باشند و آن را تغییر دهند، که این امر از نظر امنیت و مدیریت اطلاعات اهمیت زیادی دارد.
یکی دیگر از ویژگی‌های کلیدی CBDCها، امکان ایجاد یک نسخه دیجیتال از پول ملی است که تحت نظارت و کنترل بانک‌های مرکزی قرار دارد. این ارزها ممکن است ویژگی‌هایی مشابه با ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز داشته باشند، اما با تفاوت‌های اساسی در نحوه مدیریت و نظارت بر تراکنش‌ها. به‌طور کلی، ارزهای دیجیتال بانک مرکزی به‌عنوان ابزاری برای تقویت سیستم‌های مالی موجود و ایجاد قابلیت‌های جدید برای تراکنش‌های سریع و امن در نظر گرفته می‌شوند.

تفاوت رمزارز بانک مرکزی با دیگر ارزهای دیجیتال

1. کنترل و نظارت بر عرضه: رمزارزهای بانک مرکزی به‌دلیل نظارت مستقیم دولت‌ها و بانک‌های مرکزی بر عرضه پول، برخلاف بیت‌کوین که عرضه‌اش محدود و ثابت است، امکان کنترل و تنظیم عرضه را فراهم می‌آورند. این ویژگی به دولت‌ها این امکان را می‌دهد که با توجه به شرایط اقتصادی، عرضه پول را تنظیم کرده و به تحریک یا تثبیت اقتصاد بپردازند.

1. مدیریت دفتر کل توزیع‌شده: در حالی که بیت‌کوین به هر فرد این امکان را می‌دهد که به‌طور مستقل به شبکه متصل شود و تراکنش‌ها را پردازش کند، رمزارزهای بانک مرکزی تحت نظارت نهادهای خاص مالی و بانک‌های مرکزی قرار دارند. این نهادها مسئول مدیریت و کنترل دفتر کل توزیع‌شده هستند، به‌این‌ترتیب نظارت بیشتری بر فرآیندها و تراکنش‌ها وجود دارد.
   
   
2. کاهش هزینه‌های انتقال: یکی از مزایای رمزارزهای بانک مرکزی، کاهش هزینه‌های انتقال پول است. با استفاده از این سیستم، نهادهای مالی می‌توانند تراکنش‌ها را به‌طور سریع‌تر و کارآمدتر انجام دهند. این ویژگی باعث افزایش کارایی سیستم مالی و کاهش هزینه‌های مرتبط با انتقال پول می‌شود.
   
   
3. پیگیری و نظارت تراکنش‌ها: از آنجا که رمزارزهای بانک مرکزی بر فناوری دفتر کل توزیع‌شده ساخته شده‌اند، این فناوری به دولت‌ها این امکان را می‌دهد که یک رکورد دقیق و غیرقابل تغییر از تمام تراکنش‌های مالی ایجاد کنند. برخی دولت‌ها ممکن است از این ویژگی برای نظارت بیشتر بر شهروندان خود استفاده کنند، در حالی که دیگران ممکن است بر حفظ حریم خصوصی شهروندان تاکید داشته باشند.
   
   
4. امنیت و شفافیت: با استفاده از دفتر کل توزیع‌شده، رمزارزهای بانک مرکزی از سطح بالاتری از امنیت و شفافیت برخوردار هستند. این فناوری به‌طور موثر از جعل و تقلب جلوگیری کرده و تراکنش‌ها را به‌صورت دقیق و بدون امکان تغییر توسط نهادهای خارجی ثبت می‌کند.
   
   
5. مشارکت محدود در مدیریت سیستم: برخلاف بلاکچین‌های غیرمتمرکز که به هر کسی اجازه می‌دهند نرم‌افزار را اجرا کرده و تراکنش‌ها را پردازش کنند، در سیستم‌های ارز دیجیتال بانک مرکزی فقط نهادهای مالی خاصی می‌توانند در فرآیند مدیریت و تأیید تراکنش‌ها مشارکت داشته باشند. این ویژگی به دولت‌ها و بانک‌های مرکزی اجازه می‌دهد که بیشتر بر نحوه استفاده از سیستم نظارت داشته باشند.

آینده ارزهای دیجیتال بانک مرکزی

آینده ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) بستگی زیادی به پذیرش عمومی و پیاده‌سازی موفق آن‌ها در سیستم‌های مالی جهانی دارد. برخلاف ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز که کنترل آن‌ها در دست کاربران است، ارزهای دیجیتال بانک مرکزی نیاز به یک سیستم کاملاً تنظیم‌شده دارند تا بتوانند به‌طور مؤثر و امن در بازار استفاده شوند. برای رسیدن به این هدف، این ارزها باید قوانین و چارچوب‌های مشخصی را رعایت کنند و ویژگی‌هایی داشته باشند که آن‌ها را از سایر دارایی‌های دیجیتال متمایز کند.
یکی از اصول کلیدی برای موفقیت ارز دیجیتال بانک مرکزی، طراحی زیرساخت‌های مدیریتی مناسب است. این زیرساخت‌ها باید توانایی اعتبارسنجی تراکنش‌ها را داشته باشند و همچنین تطابق کامل با قوانین جغرافیایی و مقررات مالی کشورها را تضمین کنند. علاوه‌براین، این ارزها به یک سیستم حل اختلاف نیاز دارند تا در مواقع بروز مشکلات یا چالش‌ها بتوانند با استفاده از فرایندهای امنیتی و حسابرسی، مسائل را حل‌وفصل کنند.
علاوه بر این، ارز دیجیتال بانک مرکزی باید سیستمی برای گزارش‌دهی وضعیت تراکنش‌ها و موجودی حساب‌ها به نهادهای نظارتی داشته باشد. این سیستم باید امکان دسترسی به اطلاعات دقیق‌تری مانند شناسه‌های حساب‌ها و آدرس‌های آی‌پی کاربران را فراهم کند تا در صورت بروز اختلافات یا مسائل مربوط به امنیت، امکان رسیدگی سریع و مؤثر وجود داشته باشد. با این زیرساخت‌ها، ارزهای دیجیتال بانک مرکزی می‌توانند به یک ابزار مالی پایدار و قابل‌اعتماد تبدیل شوند.

سخن پایانی

ارز دیجیتال ملی یا بانک مرکزی (CBDC) نوعی ارز دیجیتال است که توسط بانک‌های مرکزی کشورها طراحی و مدیریت می‌شود. برخلاف ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز مانند بیت‌کوین، ارزهای دیجیتال ملی تحت نظارت و کنترل دولت‌ها قرار دارند و هدف اصلی آن‌ها ایجاد یک سیستم مالی امن، قابل اعتماد و کارآمد است. این ارزها می‌توانند به‌عنوان یک ابزار برای تسهیل تراکنش‌های مالی، کاهش هزینه‌های انتقال پول، و ارتقای دسترسی افراد به خدمات مالی استفاده شوند. در نهایت، ارزهای دیجیتال ملی می‌توانند نقش مهمی در شکل‌دهی به آینده اقتصادهای جهانی ایفا کرده و روش‌های جدیدی برای اجرای سیاست‌های پولی در اختیار بانک‌های مرکزی قرار دهند.