پروپوزال بهبود بیت کوین (BIP) چیست؟

شبکه بیت‌کوین از همان ابتدا با هدف تمرکززدایی، شفافیت و مقاومت در برابر سانسور شکل گرفت. اما در طول زمان، نیاز به بهبود، به‌روزرسانی و حتی بازنگری در برخی بخش‌های این سیستم پیچیده به‌وجود آمد؛ تغییری که نمی‌توان آن را بدون نظم و مشارکت جمعی پیش برد. در فضایی که هیچ مدیر مرکزی یا نهاد نظارتی وجود ندارد، چطور می‌توان تغییرات اساسی ایجاد کرد؟ پاسخ این سؤال در مفهومی نهفته است به نام «پروپوزال بهبود بیت‌کوین» یا همان BIP.  
BIPها ابزارهایی هستند که مسیر توسعه شبکه بیت‌کوین را مشخص می‌کنند و اجازه می‌دهند جامعه کاربران، توسعه‌دهندگان و نودها در مورد پیشنهادهای فنی یا ساختاری به اجماع برسند. این پروپوزال‌ها فقط یک سند خشک فنی نیستند؛ بلکه نقش راهنما و واسط گفت‌وگو میان اعضای اکوسیستم بیت‌کوین را ایفا می‌کنند. بدون وجود چنین مکانیسمی، بیت‌کوین نمی‌توانست با نیازهای جدید تطبیق پیدا کند یا از ضعف‌های احتمالی خود عبور کند. در این مقاله از بلاگ کیف پول من به بررسی دقیق ساختار، کاربرد و فرآیند بررسی BIPها خواهیم پرداخت.

فرآیند اجرای BIP؛ سازوکار مشارکتی برای تغییر در شبکه بیت‌کوین

در شبکه‌ای مانند شبکه بیت‌ کوین که به‌صورت غیرمتمرکز اداره می‌شود، اعمال تغییرات نیازمند فرآیندی شفاف، قابل ارزیابی و مشارکت‌محور است. BIP یا پیشنهاد بهبود بیت‌کوین، سازوکاری است که این نیاز را برآورده می‌کند. اما این سیستم چگونه عمل می‌کند؟ چه کسی می‌تواند پیشنهاد ارائه دهد و چگونه این پیشنهادها وارد مرحله اجرا می‌شوند؟
از آنجا که بیت‌کوین بر پایه نرم‌افزار متن‌باز توسعه یافته، همه افراد علاقه‌مند و متخصص این امکان را دارند که ایده‌های خود را در قالب یک پیش‌نویس اولیه، به انجمن‌های توسعه‌دهندگان بیت‌کوین معرفی کنند. این پیشنهادها ابتدا به‌صورت غیررسمی مطرح می‌شوند و پس از بازخورد جامعه و بررسی‌های اولیه، امکان تبدیل شدن به یک BIP رسمی را پیدا می‌کنند.
در مرحله بعد، اگر پیشنهاد از سوی توسعه‌دهندگان اصلی مورد پذیرش قرار گیرد، در قالب BIP ثبت شده و شماره‌گذاری می‌شود. سپس این BIP وارد مرحله ارزیابی فنی و بررسی عمیق می‌شود تا از نظر امنیت، پایداری و تأثیر بر شبکه مورد آزمایش قرار گیرد. در صورتی که اجماع نسبی در میان مشارکت‌کنندگان شبکه به‌دست آید، این تغییر می‌تواند در نسخه‌های جدید پروتکل پیاده‌سازی شود. مکانیزم BIP به‌گونه‌ای طراحی شده که تغییرات بنیادین در پروتکل، بدون تصمیم‌گیری متمرکز و در عین حال با مشارکت جمعی جامعه بیت‌کوین انجام شوند. این فرآیند نه‌تنها شفافیت را تضمین می‌کند، بلکه توسعه بیت‌کوین را با منطق فنی، گفتگو و پذیرش عمومی همسو می‌سازد.

نحوه ایجاد پروپوزال‌های بهبود بیت‌کوین چگونه است؟

فرآیند شکل‌گیری یک پیشنهاد بهبود در بیت‌کوین، با بررسی و تحلیل اولیه ایده توسط نویسنده آغاز می‌شود. فردی که قصد دارد تغییری در عملکرد یا ساختار بیت‌کوین پیشنهاد دهد، نخست با جامعه در ارتباط قرار می‌گیرد تا بازخوردهای اولیه را جمع‌آوری کند و نقاط قوت و ضعف ایده را بسنجد. اگر این بررسی‌ها نشان دهد که ایده از ارزش فنی و کاربردی لازم برخوردار است، نویسنده نسخه اولیه و غیررسمی آن را تهیه کرده و به لیست پستی توسعه‌دهندگان بیت‌کوین ارسال می‌کند.
در این مرحله، توسعه‌دهندگان و سایر اعضای فعال شبکه وارد بحث می‌شوند. موافقان و مخالفان نظرات خود را مطرح می‌کنند و ممکن است پیشنهاد به‌دلایل مختلفی نظیر تکراری بودن، مشکلات امنیتی یا ناسازگاری با اصول شبکه، رد شود. حتی برخی پیشنهادها سال‌ها در مرحله گفتگو باقی می‌مانند، بدون آن‌که به مرحله بعدی برسند.
در صورتی که جامعه به این نتیجه برسد که ایده قابل‌بررسی بیشتر است و ارزش تبدیل شدن به یک BIP رسمی را دارد، شماره‌ای برای آن در نظر گرفته شده و سند رسمی ایجاد می‌شود. در ادامه، ویراستاران ویژه‌ای که وظیفه ساماندهی و نظارت بر پروپوزال‌ها را دارند، محتوای سند را بررسی کرده و آن را از نظر ساختاری، نگارشی و فنی به‌روز می‌کنند.
نکته قابل‌توجه این است که اختصاص شماره و تبدیل شدن به یک BIP رسمی، به معنای تأیید قطعی آن برای اجرا نیست. در این مرحله، سند صرفاً وارد مرحله بررسی دقیق‌تر می‌شود، درست مثل تشکیل یک پرونده در دستگاه قضایی که هنوز رأی نهایی صادر نشده است. پس از این، BIP وارد مخزن رسمی BIPs در GitHub پروژه Bitcoin Core می‌شود تا مستندسازی شده و به شکل عمومی در اختیار همه قرار گیرد.

نحوه تأیید BIPها

در سیستم غیرمتمرکز بیت‌کوین، هیچ نهادی به‌تنهایی قادر به اعمال تغییرات نیست؛ بنابراین، تأیید یک BIP تنها زمانی اتفاق می‌افتد که اکثریت جامعه به آن چراغ سبز نشان دهند. وقتی یک پیشنهاد به مرحله رسمی می‌رسد، وارد فرآیند دقیق بررسی توسط توسعه‌دهندگان و مشارکت‌کنندگان شبکه می‌شود. هر تغییر پیشنهادی باید از لحاظ فنی، امنیتی و عملکردی به‌طور کامل ارزیابی شود تا از بروز آسیب به شبکه جلوگیری گردد.
در مواردی که نیاز به تغییرات کدنویسی وجود دارد، توسعه‌دهندگان وارد عمل می‌شوند تا کدهای پیشنهادی را نوشته، آزمایش و ارزیابی کنند. این مرحله ممکن است هفته‌ها یا حتی ماه‌ها زمان ببرد، چراکه هر خط کد باید با دقت بالا تست شود تا از بروز باگ‌های احتمالی جلوگیری شود. اگر اشکالات فنی جدی یا خطراتی در اجرا مشاهده شود، آن BIP کنار گذاشته خواهد شد.
اما اگر همه چیز به‌خوبی پیش برود و کد نهایی پاسخ‌گوی نیازها باشد، فرآیند پیاده‌سازی آغاز می‌شود. در این مرحله، مشارکت‌کنندگان اصلی شبکه، شامل ماینرها، نودها و توسعه‌دهندگان، به‌صورت جمعی شروع به فعال‌سازی این تغییر در سیستم خود می‌کنند. این هماهنگی جمعی در نهایت منجر به ورود رسمی BIP به هسته پروتکل بیت‌کوین خواهد شد.

انواع پروپوزال‌های بهبود بیت‌کوین

پروپوزال‌های بهبود بیت‌کوین (BIP) به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند که هر کدام نقش خاصی در توسعه و به‌روزرسانی شبکه بیت‌کوین دارند. این دسته‌ها به شرح زیر هستند:

1. BIPهای استاندارد (Standard Track BIPs): این نوع پروپوزال‌ها تغییرات اساسی در پروتکل بیت‌کوین ایجاد می‌کنند. به‌طور خاص، BIPهای استاندارد ممکن است شامل تغییرات در فرآیند اعتبارسنجی تراکنش‌ها یا بلاک‌ها، بهبود روش‌های رمزنگاری یا دیگر جوانب فنی شبکه باشند. این تغییرات معمولاً نیاز به اجماع گسترده در میان جامعه دارند و در مواردی مانند هاردفورک‌ها (که در آن زنجیره به دو شاخه تقسیم می‌شود)، باید هم‌زمان قابلیت همکاری بین نسخه‌های قدیمی و جدید بیت‌کوین را تضمین کنند.
2. پروپوزال‌های اطلاعاتی (Informational BIPs): این دسته از پروپوزال‌ها بیشتر جنبه راهنمایی و مستندسازی دارند. آن‌ها به اشتراک‌گذاری اطلاعات و بینش‌هایی درباره مسائل مختلف بیت‌کوین می‌پردازند. معمولاً شامل دستورالعمل‌های عمومی، مسائل طراحی و نظرات جامعه در خصوص چگونگی پیشرفت‌های آتی هستند. از آنجا که این پروپوزال‌ها بیشتر جنبه اطلاعاتی دارند و تغییری در پروتکل ایجاد نمی‌کنند، نیازی به تایید یا اجماع جامعه ندارند.
3. پروپوزال‌های فرآیندی (Process BIPs): این نوع از پروپوزال‌ها بر فرآیندها و دستورالعمل‌های مربوط به تصمیم‌گیری در شبکه بیت‌کوین تمرکز دارند. پروپوزال‌های فرآیندی ممکن است تغییراتی در نحوه مدیریت اجماع یا فرآیند تصمیم‌گیری داخل شبکه ایجاد کنند. برای نمونه، پیاده‌سازی یک سافت‌فورک یا به‌روزرسانی نرم‌افزار ماینرها در سراسر شبکه، تحت این دسته قرار می‌گیرند. در این پروپوزال‌ها، معمولاً به اجماع ۹۰ درصد از ماینرها برای اعمال تغییرات نیاز است.

پروپوزال‌های برجسته و تاثیرگذار در تاریخچه بیت کوین

بیت‌کوین با گذشت زمان با کمک پروپوزال‌های بهبود (BIPs) به رشد و توسعه خود ادامه داده است. این پروپوزال‌ها تأثیر زیادی در ارتقاء قابلیت‌های شبکه و افزایش کارایی آن داشتند. در ادامه این مقاله به بررسی برخی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین پروپوزال‌های تاریخ بیت‌کوین و نقشی که در تحول شبکه داشته‌اند، خواهیم پرداخت.

1. BIP 001 و BIP 002؛ پایه‌گذار پروپوزال‌های بهبود بیت کوین: BIP 001 که توسط امیر تاکی ایجاد شد، اولین پروپوزال بهبود بیت‌کوین بود. این پیشنهاد فرآیند ارسال و بحث پیرامون پروپوزال‌ها را توضیح داد و جزئیات مربوط به قالب‌ها، گردش کار و نحوه پذیرش پروپوزال‌ها را ارائه کرد. BIP 002 هم به اصلاح و گسترش دستورالعمل‌ها پرداخته و فرآیندهای تأیید پروپوزال‌ها را شرح داد. این دو پروپوزال به عنوان BIPهای فرآیندی، زمینه‌ساز تحولات بعدی در شبکه بیت‌کوین شدند.
2. BIP 8 و BIP 9؛ فعال‌سازی سافت فورک‌ها: BIP 8 و BIP 9 مکانیزم‌های ضروری برای فعال‌سازی سافت فورک‌ها را فراهم کردند. سافت فورک‌ها تغییراتی هستند که با حفظ سازگاری با نسخه‌های قبلی پروتکل، ارتقاء‌هایی در سیستم ایجاد می‌کنند. این پروپوزال‌ها سیگنال‌دهی و فعال‌سازی این تغییرات را تسهیل کرده و به ماینرها این امکان را دادند که به راحتی نرم‌افزار خود را به روز کنند تا با تغییرات جدید همگام شوند.
3. SegWit؛ تحول در مقیاس‌پذیری بیت‌کوین: SegWit یکی از مهم‌ترین ارتقاءهای بیت‌کوین است که با ترکیب BIP-91، BIP-141 و BIP-148 به نتیجه رسید. این ارتقاء با کاهش اندازه داده‌های تراکنش‌ها، به شبکه بیت‌کوین امکان مقیاس‌پذیری بیشتری داد و ظرفیت بلاک‌ها را افزایش داد. همچنین SegWit نقش مهمی در توسعه شبکه‌های لایه ۲ مانند لایتنینگ داشت که به تراکنش‌های سریع‌تر و ارزان‌تر کمک می‌کند. این ارتقاء علاوه بر بهبود مقیاس‌پذیری، راه را برای نوآوری‌های دیگر در شبکه بیت‌کوین باز کرد.
4. Taproot؛ بهبود حریم خصوصی و پشتیبانی از نوآوری‌های جدید: Taproot، آخرین ارتقاء پروتکل بیت‌کوین، شامل سه BIP است: BIP 340، BIP 341 و BIP 342. این ارتقاء بهبودهای قابل توجهی در حریم خصوصی، انعطاف‌پذیری و مقیاس‌پذیری ارائه داد. Taproot علاوه بر افزایش حریم خصوصی، از نوآوری‌های جدیدی مانند اوردینالز نیز پشتیبانی می‌کند. پیشنهاد اولیه این ارتقاء توسط گرگ ماکسول در سال ۲۰۱۸ مطرح شد و پس از تکمیل فرآیند توسعه، در نوامبر ۲۰۲۱ در شبکه فعال شد.

سخن پایانی

پروپوزال‌های بهبود بیت‌کوین (BIP) نقشی اساسی در تکامل و توسعه شبکه بیت‌کوین دارند. این پروپوزال‌ها با فراهم کردن چارچوبی برای بحث و بررسی تغییرات مختلف در پروتکل بیت‌کوین، به توسعه‌دهندگان و جامعه امکان می‌دهند تا به صورت شفاف و هماهنگ به بهبود و ارتقاء این شبکه بپردازند. از ابتدای پیدایش بیت‌کوین تا کنون، BIPها به طور مستقیم بر مقیاس‌پذیری، امنیت، حریم خصوصی و کارایی شبکه تأثیر گذاشته‌اند و باعث ایجاد نوآوری‌های قابل توجهی مانند SegWit و Taproot شده‌اند. این فرآیند به وضوح نشان می‌دهد که توسعه بیت‌کوین نه تنها از طریق کد بلکه با همکاری و اجماع جامعه به جلو می‌رود و این ویژگی، یکی از عوامل مهم موفقیت آن است.