معاملات فیوچرز چیست؟ چگونه از افزایش یا حتی کاهش قیمت ارزهای دیجیتال سود کسب کنیم؟
در بازارهای مالی، همیشه گروهی از معاملهگران هستند که حتی از ریزش قیمتها نیز سود میبرند. این سودها، اتفاقی نیست و به شناخت یک ابزار معاملاتی کلیدی بستگی دارد: قراردادهای فیوچرز.
ما در این مقاله از بلاگ کیف پول من قصد داریم به بررسی معاملات فیوچرز (Futures) و سازوکار آن بپردازیم. اگر شما هم به دنبال درک سازوکار این نوع معاملات و تفاوت آن با خرید و فروش عادی (اسپات) هستید، با ما همراه باشید تا در ادامه، قدم به قدم و با زبان ساده، با دنیای معاملات فیوچرز و فرصتهای آن آشنا شویم.
معاملات فیوچرز به زبان ساده (سفری از گندمزار تا بازار کریپتو)
تصور کنید یک کشاورز تمام فصل را برای برداشت محصول گندم خود زحمت کشیده است. بزرگترین نگرانیِ او این است که در زمان برداشت، عرضه در بازار زیاد شود و قیمتِ گندم به شدت افت کند. در سوی دیگر، یک نانوا را داریم که برای کسبوکار خود به خرید گندم وابسته است. چالش اصلیِ او این است که ممکن است قیمتِ گندم در آینده به طور ناگهانی افزایش یابد و هزینهی تولیدش را به ناچار بالا ببرد.
هر دو شخص با یک مشکل اساسی روبرو هستند: عدم قطعیت دربارهی آیندهی قیمت.
برای حل این مشکل، آنها یک توافق هوشمندانه انجام میدهند. کشاورز و نانوا امروز توافق میکنند که سه ماه دیگر، کشاورز ۱۰۰ کیلو گندم را با قیمت ثابت و از پیش تعیینشدهی هر کیلو ۱۰ هزار تومان به نانوا بفروشد. با این کار:
- کشاورز سود خود را تضمین کرده و دیگر نگران افت قیمت در آینده نیست.
- نانوا هزینهی مواد اولیهی خود را ثابت کرده و از ریسک افزایش قیمت در امان میماند.
این توافق ساده و کاربردی، دقیقاً اساس و بنیان چیزی است که ما امروز آن را «قرارداد آتی» یا (Futures Contract) مینامیم.
حالا، این ایدهی قدرتمند را از گندمزار به دنیایِ مدرن بیاورید. این مفهوم آنقدر کارآمد بود که به سرعت در تمام بازارهای مالی برای داراییهای مختلف، از طلا و نفت گرفته تا شاخصهای سهام، به کار گرفته شد.
در دنیای ارزهای دیجیتال نیز دقیقاً همین منطق حاکم است؛ با این تفاوت که دارایی مورد معامله دیگر گندم یا طلا نیست، بلکه یک دارایی دیجیتال مانند بیتکوین یا اتریوم است. در واقع، معاملات فیوچرز در بازار کریپتو، نسخهی بسیار پیشرفته و سریع همان توافق قدیمی است که به معاملهگران اجازه میدهد روی قیمتِ آیندهی یک ارز دیجیتال توافق کرده و از پیشبینی خود سود کسب کنند.
قرارداد فیوچرز (Futures) چیست؟ (نگاهی به یک توافق هوشمندانه برای آینده)
همانطور که در داستان کشاورز و نانوا دیدیم، یک قرارداد فیوچرز در سادهترین حالت، یک توافق یا قول و قرار دوطرفه است. طبق این قرارداد، یک خریدار و یک فروشنده متعهد میشوند که یک دارایی مشخص را در تاریخی معین در آینده و با قیمتی که از امروز روی آن توافق کردهاند، مبادله کنند.
نکتهی کلیدی و بسیار مهمی که معاملات فیوچرز را از خرید و فروش عادی متمایز میکند، این است:
در فیوچرز، شما مالک واقعی دارایی نمیشوید، بلکه روی آیندهی قیمت آن گمانهزنی (Speculate) میکنید.
بیایید این مفهوم را با یک مثال غیرمالی تصور کنیم. فرض کنید شما با دوست خود بر سر دمای هوای هفتهی آینده شرطبندی میکنید. شما پیشبینی میکنید که دما بالای ۳۰ درجه خواهد بود و دوستتان مخالف است. شما در اینجا «مالک» دمای هوا نمیشوید، بلکه صرفاً روی جهت حرکت آن در آینده توافق کردهاید. در پایان هفته، هر کسی که پیشبینی درستتری داشته باشد، برنده خواهد شد.
قرارداد فیوچرز در دنیای کریپتو نیز دقیقاً به همین شکل عمل میکند. وقتی شما یک قرارداد فیوچرز بیتکوین میخرید، در واقع خودِ بیتکوین را خریداری نکردهاید. شما قراردادی را امضا کردهاید که بر اساس آن، روی افزایش قیمت بیت کوین در آینده شرط بستهاید. اگر قیمت ارز دیجیتال مورد نظر شما در جهت پیشبینیتان حرکت کند، شما سود میکنید و اگر برخلاف آن حرکت کند، ضرر میکنید. همین منطق برای پیشبینی قیمت اتریوم یا هر ارز دیگری نیز صادق است.
پس به طور خلاصه:
- خرید در بازار عادی (Spot): شما مالک واقعی دارایی میشوید و آن را در کیف پول خود نگهداری میکنید.
- معامله در بازار فیوچرز (Futures): شما فقط یک قرارداد در اختیار دارید که ارزش آن بر اساس تغییرات قیمت آن دارایی، بالا و پایین میرود.
سازوکار معاملات فیوچرز با یک مثال کاربردی در دنیای کریپتو
تئوری را کنار بگذاریم و ببینیم یک معامله فیوچرز در عمل چگونه کار میکند. برای این کار، یک سناریوی واقعی را در دنیای ارزهای دیجیتال با هم مرور میکنیم.
سناریو: پیشبینی قیمت اتریوم
فرض کنید شبکه اتریوم در آستانه یک آپدیت بسیار مهم قرار دارد. تحلیلگران معتقدند این رویداد میتواند تاثیر بزرگی روی قیمت اتریوم بگذارد. قیمت فعلی هر واحد اتریوم ۲۰۰۰ دلار است.
در اینجا ما دو معاملهگر به نامهای سارا و علی را داریم که هر کدام تحلیل متفاوتی از آیندهی بازار دارند.
بازیگران اصلی در این معامله
این دو معاملهگر تصمیم میگیرند به جای خرید اتریوم در بازار عادی، وارد یک قرارداد فیوچرز شوند.
- سارا (خریدار یا پوزیشن Long): سارا به آیندهی این آپدیت خوشبین است و پیشبینی میکند که قیمت اتریوم افزایش خواهد یافت. به همین دلیل، او یک موقعیت خرید یا پوزیشن لانگ (Long Position) باز میکند (یعنی روی بالا رفتن قیمت سرمایهگذاری میکند).
- علی (فروشنده یا پوزیشن Short): علی معتقد است این هیجان موقتی است و پس از آپدیت، قیمت اتریوم کاهش پیدا میکند. بنابراین، او یک موقعیت فروش یا پوزیشن شورت (Short Position) باز میکند (یعنی روی پایین آمدن قیمت سرمایهگذاری میکند).
سارا و علی روی قیمت فعلی ۲۰۰۰ دلار، یک قرارداد فیوچرز به اندازهی یک اتریوم باز میکنند.
نتیجه معامله
حالا دو حالت ممکن را بررسی میکنیم تا ببینیم چه اتفاقی برای سرمایه هر کدام از آنها میافتد.
سناریوی اول: قیمت اتریوم به ۲۲۰۰ دلار افزایش مییابد
سارا که روی افزایش قیمت حساب کرده بود، ۲۰۰ دلار سود میکند. پیشبینی او درست از آب درآمد و ارزش قرارداد او حالا ۲۰۰ دلار بیشتر از زمان ورودش است. این سود از حساب علی به حساب او منتقل میشود.
علی که منتظر کاهش قیمت بود، ۲۰۰ دلار زیان میکند. او مجبور است این اختلاف قیمت را به عنوان ضرر بپردازد.
سناریوی دوم: قیمت اتریوم به ۱۸۰۰ دلار کاهش مییابد
سارا که پوزیشن لانگ داشت، ۲۰۰ دلار زیان میکند. چون قیمت برخلاف تحلیل او حرکت کرده است.
علی که روی کاهش قیمت حساب کرده بود، ۲۰۰ دلار سود میکند. ارزش قرارداد او حالا ۲۰۰ دلار کمتر است و این یعنی پوزیشن شورت او سودآور بوده است. این سود از حساب سارا به حساب او واریز میشود.
نکتهی مهم این است که در هیچکدام از این سناریوها، اتریومی بین این دو نفر رد و بدل نشد؛ آنها فقط اختلاف قیمت را با یکدیگر تسویه کردند. این سازوکار نه تنها برای اتریوم، بلکه برای خرید یا فروش بیت کوین در بازار فیوچرز نیز دقیقاً به همین شکل است و تحلیلگران با بررسی نمودار بیت کوین سعی در پیشبینی آیندهی قیمت دارند. در واقع، این مکانیزم، پایهی تمام معاملات برای خرید ارز دیجیتال در بازار فیوچرز است.
چرا بازار فیوچرز به وجود آمد؟ (۲ کاربرد اصلی)
شاید این سوال برایتان پیش آمده باشد که اصلاً چرا باید چنین بازار پیچیدهای وجود داشته باشد؟ پاسخ در دو نیاز اساسی در تمام بازارهای مالی نهفته است: نیاز به کاهش ریسک و تمایل به کسب سود از نوسانات. این دو نیاز، دو کاربرد اصلی بازار فیوچرز را شکل میدهند.
پوشش ریسک (Hedging): سپری در برابر نوسانات شدید بازار
این کاربرد، دلیل اصلی و اولیهی به وجود آمدن قراردادهای آتی است. پوشش ریسک یا هِجینگ (Hedging) یک استراتژی دفاعی برای محافظت از ارزش دارایی در برابر نوسانات غیرمنتظرهی قیمت است. در اینجا هدف کسب سود بیشتر نیست، بلکه هدف اصلی، حفظ ارزش و ایجاد اطمینان برای یک کسبوکار است.
برای درک بهتر، یک شرکت ایرانی را تصور کنید که محصولات خود را به خارج از کشور صادر میکند و برای سهولت در انتقال پول، مبلغ قرارداد خود را معادل ۱۰ اتریوم دریافت میکند. فرض کنید امروز قیمت هر اتریوم ۳۰۰۰ دلار است، یعنی ارزش این معامله ۳۰,۰۰۰ دلار است. اما این شرکت قرار است ۱۰ اتریوم را یک ماه دیگر دریافت کند.
ریسک شرکت: هزینههای این شرکت (مانند حقوق کارمندان و مواد اولیه) به ریال است. اگر تا ماه آینده قیمت اتریوم به شدت کاهش یابد، ۱۰ اتریومی که دریافت میکند ممکن است دیگر ۳۰,۰۰۰ دلار ارزش نداشته باشد و شرکت دچار زیان شود.
راه حل (Hedging): مدیر مالی شرکت میتواند برای محافظت از ارزش این درآمد، امروز وارد یک قرارداد فیوچرز فروش (پوزیشن شورت) به اندازه ۱۰ اتریوم با قیمت فعلی ۳۰۰۰ دلار شود. این کار، ارزش دلاری دریافتی آیندهی آنها را "قفل" میکند.
به این ترتیب، حتی اگر یک ماه دیگر قیمت اتریوم سقوط کند، سودی که شرکت از قرارداد فیوچرز خود به دست میآورد، زیان ناشی از کاهش ارزش اتریومهای دریافتی را کاملاً جبران میکند. در واقع، این شرکت با چشمپوشی از سود احتمالیِ بیشتر (در صورت افزایش قیمت اتریوم)، ریسک خود را حذف کرده و یک درآمد قابل پیشبینی و مطمئن برای کسبوکارش را تضمین کرده است.
سفتهبازی (Speculation): فرصتی برای کسب سود از پیشبینی قیمت
این کاربرد، وجه تهاجمی و آشناتر بازار فیوچرز است. سفتهبازی یا اسپکیولیشن (Speculation) به معنی تلاش برای کسب سود از طریق پیشبینی صحیح جهت حرکت قیمت یک دارایی است.
برخلاف شرکت صادرکننده (Hedger) در مثال قبل که برای محافظت از درآمد کسبوکار خود وارد معامله میشد، یک سفتهباز (Speculator) معمولاً دغدغهی تجاری واقعی ندارد. تنها سرمایهی او، تحلیل و پیشبینیاش از آیندهی قیمت ارزهای دیجیتال است.
- اگر یک سفتهباز پیشبینی کند قیمت یک ارز دیجیتال افزایش مییابد، یک پوزیشن لانگ (Long) باز میکند.
- اگر پیشبینی کند قیمت کاهش مییابد، یک پوزیشن شورت (Short) باز میکند تا از ریزش بازار نیز سود کسب کند.
این گروه از معاملهگران نقش بسیار مهمی در بازار دارند، زیرا آنها نقدینگی (Liquidity) را فراهم میکنند (یعنی با حضور فعال خود به عنوان خریدار و فروشنده، باعث روان شدن معاملات میشوند). همین حضور فعال آنهاست که به کسبوکارها (مانند همان شرکت صادرکننده) این امکان را میدهد که همیشه بتوانند طرف مقابل معاملهی خود را برای پوشش ریسک به راحتی پیدا کنند. در حقیقت، این دو گروه به یکدیگر نیاز دارند تا بازار فیورز کار کند.
تفاوت کلیدی معاملات فیوچرز با اسپات (Spot) و مارجین (Margin)
هر کدام از اینها یک روش کاملاً متفاوت برای معامله هستند و درک تفاوت آنها برای مدیریت صحیح سرمایه و ریسک، ضروری است.
به زبان ساده:
- معامله اسپات (Spot) مانند خرید نقدی یک کالا است. شما پول کامل را میدهید و مالک قطعی آن کالا میشوید.
- معامله مارجین (Margin) شبیه خرید اقساطی یا با وام است. شما بخشی از پول را میگذارید و مابقی را قرض میگیرید تا قدرت خرید بیشتری داشته باشید.
- معامله فیوچرز (Futures) مانند شرطبندی روی قیمت آیندهی یک کالا است. شما اصلاً آن کالا را نمیخرید، بلکه فقط بر سر قیمت آیندهی آن با شخص دیگری توافق میکنید.
برای درک عمیقتر این تفاوتها، جدول زیر را آماده کردهایم.
جدول مقایسه: اسپات، مارجین و فیوچرز
| ویژگی (Feature) | معامله اسپات (Spot) | معامله مارجین (Margin) | معامله فیوچرز (Futures) |
|---|---|---|---|
| مالکیت دارایی | کامل و واقعی. شما مالک ارز دیجیتال هستید. | کامل، اما وثیقهگذاری شده. مالک هستید ولی دارایی شما در گرو وام است. | وجود ندارد. شما فقط مالک یک قرارداد هستید. |
| منبع سرمایه | تماماً سرمایه شخصی معاملهگر | ترکیبی از سرمایه شخصی و وام دریافتی از صرافی | سرمایه شخصی به عنوان وجه تضمین (Margin) |
| استفاده از اهرم (Leverage) | ندارد | محدود (معمولاً تا ۱۰ برابر سرمایه) | بسیار بالا (گاهی تا بیش از ۱۰۰ برابر سرمایه) |
| جهت معامله | فقط خرید (کسب سود از افزایش قیمت) | خرید (Long) و فروش استقراضی (Short) | خرید (Long) و فروش (Short) |
| ریسک اصلی | کاهش ارزش دارایی خریداری شده | خطر لیکویید شدن (از دست رفتن وثیقه برای بازپرداخت وام) | خطر لیکویید شدن (از دست رفتن کل سرمایه درگیر در پوزیشن) |
| مناسب برای | سرمایهگذاران بلندمدت و مبتدیان | معاملهگران میانمدت با تحمل ریسک متوسط | معاملهگران کوتاهمدت و حرفهای |
همانطور که در جدول مشاهده میکنید، هر روش معاملاتی برای هدف و سطح تحمل ریسک متفاوتی طراحی شده است. درک این تفاوتها به شما کمک میکند تا ابزار مناسب استراتژی خود را انتخاب کنید. البته روشهای دیگری مانند سواپ ارز دیجیتال نیز برای تبادل مستقیم داراییها وجود دارد که عملکرد آن بیشتر به معاملات اسپات نزدیک است.
شمشیر دولبه فیوچرز: مزایا و ریسکها
معاملات فیوچرز مانند یک شمشیر دولبه هستند. همان ویژگیهایی که این بازار را به شدت جذاب و سودآور میکنند، دقیقاً همانهایی هستند که میتوانند آن را به شدت خطرناک سازند. درک هر دو لبه این شمشیر برای هر معاملهگری ضروری است.
مزایای اصلی
- اهرم (Leverage): اهرم یا لوریج (Leverage) ابزاری است که به شما اجازه میدهد با سرمایهی کم، معاملهای به ارزش چندین برابر آن باز کنید. برای مثال، با ۱۰۰ دلار سرمایه و اهرم ۱۰، شما میتوانید یک پوزیشن به ارزش ۱۰۰۰ دلار را کنترل کنید. این ویژگی میتواند سودهای شما را به شکل قابل توجهی افزایش دهد، اما به یاد داشته باشید که همین قدرت در صورت زیان نیز عمل میکند.
- کسب سود در بازارهای نزولی: برخلاف بازار اسپات که معمولاً فقط از بالا رفتن قیمتها سود میبرید، در بازار فیوچرز شما میتوانید از ریزش قیمتها نیز سود کسب کنید. معاملهگران با تحلیل نمودار بیت کوین و سایر ارزها، میتوانند حتی در روندهای نزولی نیز با باز کردن پوزیشن شورت (Short Position)، به دنبال کسب سود باشند. این ویژگی به شما انعطافپذیری بالایی برای معامله در هر شرایطی از بازار میدهد.
- نقدشوندگی بالا (High Liquidity): ورود و خروج سریع از معاملات بازارهای فیوچرز معمولاً حجم معاملات بسیار بالایی دارند. نقدشوندگی یا لیکوییدیتی (Liquidity) به این معناست که همیشه خریداران و فروشندگان زیادی در بازار فعال هستند. این مزیت به شما اجازه میدهد تا هر زمان که اراده کردید، بتوانید پوزیشنهای خود را با سرعت و با قیمت منصفانه باز کرده یا ببندید.
ریسکهای جدی
- خطر لیکویید شدن (Liquidation): این بزرگترین و جدیترین ریسک معاملات فیوچرز است. لیکویید شدن یعنی زمانی که قیمت برخلاف پیشبینی شما حرکت میکند و زیان شما به اندازهای میشود که کل وجه تضمین (Margin) شما از بین میرود. در این حالت، صرافی به صورت خودکار پوزیشن شما را میبندد و شما کل سرمایهای که وارد آن معامله کرده بودید را از دست میدهید. استفاده از اهرم بالا، ریسک لیکویید شدن را به شدت افزایش میدهد.
- پیچیدگی بالا: معاملات فیوچرز صرفاً حدس زدن بالا یا پایین رفتن قیمت نیست. برای موفقیت در این بازار، شما باید مفاهیم تخصصی متعددی را درک کنید، از جمله:
- مدیریت وجه تضمین (Margin Management)
- نرخ تأمین مالی (Funding Rate)
- حد سود و حد ضرر (Take Profit/Stop Loss)
- استرس و فشار روانی: تصمیمگیری در شرایط بحرانی ماهیت سریع و پرنوسان بازار فیوچرز، همراه با استفاده از اهرم، میتواند فشار روانی بسیار زیادی به معاملهگر وارد کند. تصمیمگیریهای احساسی و هیجانی در این شرایط بسیار محتمل است و میتواند به سرعت منجر به زیانهای بزرگ شود. این نوع معاملات برای افرادی که تحمل ریسک پایینی دارند یا به دنبال سرمایهگذاری با آرامش هستند، به هیچ وجه مناسب نیست.
معاملات فیوچرز برای چه کسانی مناسب (و برای چه کسانی نامناسب) است؟
پس از بررسی تمام ابعاد معاملات فیوچرز، به این سوال کلیدی میرسیم: آیا این بازار برای شما مناسب است؟ پاسخ به این سوال، بیش از هر چیز به شخصیت، تجربه و اهداف مالی شما بستگی دارد. معاملات فیوچرز مانند یک ابزار جراحی دقیق است؛ در دست یک جراح متخصص میتواند شگفتانگیز باشد، اما در دست یک فرد تازهکار، بسیار خطرناک خواهد بود.
این بازار برای شما مناسب است اگر:
- معاملهگر باتجربه هستید: شما با نوسانات بازار آشنایید، میتوانید احساسات خود را کنترل کنید و صرفاً بر اساس هیجان، خرید و فروش نمیکنید.
- تحلیلگر تکنیکال هستید: شما توانایی خواندن نمودارها، شناسایی الگوها و استفاده از اندیکاتورها را برای پیشبینی کوتاهمدت قیمت دارید.
- با مدیریت ریسک کاملاً آشنایید: شما اهمیت حد ضرر (Stop Loss) را میدانید، هرگز با تمام سرمایهی خود وارد یک معامله نمیشوید و قبل از ورود به هر پوزیشن، استراتژی خروج مشخصی دارید.
این بازار برای شما مناسب نیست اگر:
- به تازگی وارد دنیای رمزارز شدهاید: پیچیدگی و ریسک بالای این بازار میتواند به سرعت سرمایهی شما را از بین ببرد و تجربهی تلخی برایتان رقم بزند. بهتر است ابتدا در بازار اسپات (Spot) تجربه کسب کنید.
- سرمایهگذار بلندمدت (HODLer) هستید: هدف شما نگهداری دارایی برای ماهها یا سالها است. ماهیت معاملات فیوچرز، کوتاهمدت و بر اساس نوسانگیری است و با استراتژی بلندمدت شما در تضاد کامل قرار دارد.
- تحمل ریسک پایینی دارید: اگر از دست دادن بخشی از سرمایهتان، آرامش روانی شما را به هم میریزد، این بازار به هیچ وجه برای شما مناسب نیست. فشار روانی و سرعت بالای معاملات فیوچرز میتواند به تصمیمات اشتباه و زیانهای جبرانناپذیر منجر شود.
جمعبندی: فیوچرز، ابزاری قدرتمند اما نیازمند دانش و احتیاط
در این وبلاگ تلاش کردیم تا شما را قدم به قدم با دنیای پیچیدهی معاملات فیوچرز آشنا کنیم. اکنون شما یک تصویر کلی و واضح از این ابزار مالی در اختیار دارید. بیایید مهمترین نکاتی را که با هم مرور کردیم، به طور خلاصه به یاد بیاوریم:
- فیوچرز یعنی توافق بر سر آینده: برخلاف بازار اسپات، در معاملات فیوچرز شما مالک واقعی ارز دیجیتال نمیشوید، بلکه روی قیمت آیندهی آن سرمایهگذاری میکنید.
- دو کاربرد اصلی: این بازار دو گروه اصلی دارد؛ کسانی که برای پوشش ریسک کسبوکار خود از آن استفاده میکنند (Hedgers) و کسانی که برای کسب سود از نوسانات وارد آن میشوند (Speculators).
- شمشیر دولبه: فیوچرز با ابزارهایی مانند اهرم (Leverage) و امکان فروش استقراضی (Short Selling)، پتانسیل سود بالایی دارد، اما در عین حال، ریسک بزرگی به نام لیکویید شدن (Liquidation) را نیز به همراه دارد.
- ابزاری برای حرفهایها: این نوع معاملات برای سرمایهگذاران بلندمدت و افراد تازهکار مناسب نیست و به دانش تحلیل تکنیکال و مدیریت ریسک نیاز دارد.
در نهایت، همواره به یاد داشته باشید که معاملات فیوچرز یک «ابزار» است؛ نه یک ماشین شانس یا قمار. یک ابزار قدرتمند مانند اره برقی، در دستان یک نجار ماهر میتواند شاهکار خلق کند، اما در دستان یک فرد ناوارد، تنها به آسیب منجر میشود. موفقیت در این بازار هرگز اتفاقی نیست و نتیجهی مستقیم آموزش مستمر، کسب تجربه و داشتن یک استراتژی معاملاتی مشخص و منظم است. پیش از ورود به این حوزه، زمان کافی را به یادگیری اختصاص دهید و همواره با احتیاط قدم بردارید.
منابع:
- https://www.investopedia.com/terms/f/futures.asp
- https://www.forextime.com/education/what-is-futures-trading
- https://crypto.com/en/university/defi-futures-introduction
