بررسی ریسک سیستماتیک و ریسک غیرسیستماتیک

اگر به دنبال افزایش نرخ سود خود هستید، باید مقدار مشخصی از ریسک را بپذیرید. شما می توانید از طریق تنوع سبد و تخصیص دارایی، خطراتی را که متحمل می شوید کاهش دهید. دو نوع ریسک بیشتر، اگر نه همه، طبقات دارایی را تحت تأثیر قرار می دهد: ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک.
ریسک‌های سیستماتیک بر کل بازار مالی تأثیر می‌گذارند، در حالی که ریسک‌های غیرسیستماتیک مختص یک شرکت یا سرمایه‌گذاری خاص هستند. از آنجایی که هر دو نوع ریسک در هر تصمیم مالی اجتناب ناپذیر هستند، درک تفاوت بین آنها و یادگیری نحوه کاهش این خطرات مهم است. این مقاله از بلاگ کیف پول من بررسی می‌کند که ریسک‌های سیستماتیک و غیرسیستماتیک از دیدگاه بازار مالی چیست، تفاوت‌های کلیدی بین ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک را توضیح می‌دهد و نحوه محاسبه هر ریسک را نشان می‌دهد.

ریسک سیستماتیک چیست؟

ریسک سیستماتیک، که به آن ریسک غیرقابل اجتناب یا ریسک بازار نیز گفته می‌شود، نوعی از ریسک در بازارهای مالی است که بر کل بازار و نه فقط بر یک دارایی یا بخش خاص تأثیر می‌گذارد. این ریسک ناشی از عوامل کلان اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است که خارج از کنترل سرمایه‌گذاران فردی یا شرکت‌ها است.

برخی از موارد رایج ریسک سیستماتیک عبارتند از:

• ریسک تغییرات نرخ بهره: افزایش نرخ بهره می‌تواند منجر به کاهش قیمت اوراق بهادار، به ویژه اوراق قرضه با مدت زمان طولانی شود.
• ریسک تورم: تورم می‌تواند قدرت خرید پول را کاهش دهد و به ارزش دارایی‌ها آسیب برساند.
• ریسک رکود اقتصادی: رکود اقتصادی با کاهش تقاضا و سودآوری شرکت‌ها همراه است و می‌تواند منجر به کاهش قیمت سهام و سایر دارایی‌ها شود.
• ریسک بحران‌های ژئوپلیتیکی: جنگ، ناآرامی‌های سیاسی و بلایای طبیعی می‌توانند بر ثبات بازارهای مالی و اعتماد سرمایه‌گذاران تأثیر منفی بگذارند.

تاثیر ریسک سیستماتیک بر سرمایه‌گذاری‌ها

ریسک سیستماتیک می‌تواند به طور قابل توجهی بر بازده سرمایه‌گذاری‌ها تأثیر بگذارد. در دوره‌های رونق اقتصادی، زمانی که بازارها در حال افزایش هستند، ریسک سیستماتیک می‌تواند به نفع سرمایه‌گذاران عمل کند و منجر به افزایش قابل توجه ارزش دارایی‌ها شود.
با این حال، در دوره‌های رکود اقتصادی، زمانی که بازارها در حال کاهش هستند، ریسک سیستماتیک می‌تواند منجر به ضرر قابل توجه برای سرمایه‌گذاران شود، حتی اگر آنها در دارایی‌های با کیفیت بالا سرمایه‌گذاری کرده باشند.

کاهش ریسک سیستماتیک

کاملاً  از بین بردن ریسک سیستماتیک غیرممکن است. با این حال، سرمایه‌گذاران می‌توانند با استفاده از چند استراتژی، اثرات آن را بر سرمایه‌گذاری‌های خود کاهش دهند:

• تنوع‌سازی: سرمایه‌گذاری در طیف گسترده‌ای از دارایی‌ها، از جمله سهام، اوراق قرضه، املاک و مستغلات و کالاها، می‌تواند به کاهش ریسک سیستماتیک یک سبد سرمایه‌گذاری کمک کند.
• سرمایه‌گذاری بلندمدت: سرمایه‌گذاری در افق زمانی بلندمدت می‌تواند به سرمایه‌گذاران کمک کند تا نوسانات کوتاه‌مدت بازار را تحمل کنند و از مزایای رشد بلندمدت بازار بهره‌مند شوند.
• استفاده از ابزارهای پوشش ریسک: سرمایه‌گذاران می‌توانند از ابزارهای مشتقه مانند قراردادهای آتی و آپشن‌ها برای پوشش ریسک سبد سرمایه‌گذاری خود در برابر حرکات نامطلوب بازار استفاده کنند.

درک ریسک سیستماتیک و اتخاذ اقدامات مناسب برای کاهش آن، بخش مهمی از یک استراتژی سرمایه‌گذاری موفق است.

عوامل تاییر گذار بر ریسک سیستماتیک

عوامل مختلفی بر ریسک سیستماتیک در بازارهای مالی تأثیرگذار هستند. برخی از مهم‌ترین این عوامل عبارتند از:

1. عوامل اقتصادی کلان:

•    تغییرات در نرخ رشد اقتصادی
•    نوسانات در نرخ تورم
•    تغییرات در نرخ بهره
•    وضعیت بیکاری و اشتغال
•    سطح درآمد و مصرف در اقتصاد

2. عوامل سیاسی و قانونی:

•    ثبات و شرایط سیاسی
•    تغییرات در قوانین و مقررات
•    تنش‌های سیاسی داخلی و بین‌المللی
•    تغییرات در سیاست‌های مالی و پولی دولت

3. عوامل اجتماعی و فرهنگی:

•    تغییرات در سبک زندگی و ترجیحات مصرف‌کنندگان
•    عوامل جمعیت‌شناختی مانند سن، جنسیت و سطح درآمد
•    رفتارهای روانشناختی سرمایه‌گذاران

4. عوامل فناوری و نوآوری:

•    تحولات فناوری در صنایع مختلف
•    ظهور فناوری‌های جدید و تأثیر آنها
•    تغییرات در روش‌های تجارت و سرمایه‌گذاری

این عوامل کلان بر کل بازار یا بخش بزرگی از آن تأثیر می‌گذارند و در نتیجه ریسک سیستماتیک را ایجاد یا افزایش می‌دهند. مدیریت این ریسک‌ها از طریق تنوع‌بخشی، پوشش ریسک و سایر راهکارها ضروری است.

مثال برای ریسک سیستماتیک:

مثال‌هایی از ریسک سیستماتیک در بازارهای مالی:

1. بحران مالی جهانی 2008: یکی از مشهورترین نمونه‌های ریسک سیستماتیک، بحران مالی جهانی 2008 بود. این بحران با وام‌های رهنی زیرزمینی در ایالات متحده آغاز شد و به سرعت به سراسر جهان گسترش یافت و منجر به فروپاشی موسسات مالی، رکود اقتصادی و ضررهای قابل توجه برای سرمایه‌گذاران شد.
    
2. افزایش ناگهانی نرخ بهره در سال 2018: در سال 2018، فدرال رزرو ایالات متحده به منظور مقابله با تورم، نرخ بهره را به طور ناگهانی افزایش داد. این امر منجر به افزایش شدید نرخ اوراق قرضه و کاهش قیمت سهام و سایر دارایی‌ها شد. بسیاری از سرمایه‌گذاران که برای افزایش نرخ بهره آماده نبودند، متحمل ضررهای قابل توجهی شدند.
    
3. شیوع بیماری ویروس کرونا در سال 2020: شیوع بیماری ویروس کرونا در سال 2020 شوکی بزرگ به اقتصاد جهانی وارد کرد. این امر منجر به قرنطینه، تعطیلی مشاغل و کاهش شدید تقاضا برای کالاها و خدمات شد. بازارهای مالی به شدت به این رویداد واکنش نشان دادند و شاخص‌های سهام در سراسر جهان به طور قابل توجهی سقوط کردند.
    
4. جنگ روسیه و اوکراین در سال 2022: جنگ روسیه و اوکراین در سال 2022 منجر به افزایش شدید قیمت انرژی، اختلال در زنجیره تامین جهانی و عدم اطمینان قابل توجه در بازارهای مالی شده است. این رویداد  بر ریسک سیستماتیک در سراسر جهان تأثیر گذاشته است و سرمایه‌گذاران با چالش‌های قابل توجهی در مدیریت ریسک پورتفولیوی خود مواجه هستند.

ریسک غیر سیستماتیک چیست؟

ریسک غیر سیستماتیک (Unsystematic Risk) به ریسک‌های مرتبط با یک شرکت یا صنعت خاص اطلاق می‌شود. این ریسک‌ها عوامل خاص آن شرکت یا صنعت هستند و به عوامل کلان اقتصادی مرتبط نیستند. برخی مثال‌های ریسک غیر سیستماتیک عبارتند از:

1. ریسک شرکتی (Company Risk):

•    مشکلات مدیریتی در یک شرکت
•    اختلال در زنجیره تأمین یک شرکت
•    مشکلات در معرفی محصول جدید توسط یک شرکت

2. ریسک صنعتی (Industry Risk):

•    رقابت شدید در یک صنعت
•    تغییرات فناوری در یک صنعت
•    تغییر در قوانین و مقررات مربوط به یک صنعت

این ریسک‌ها به طور خاص به یک شرکت یا صنعت مربوط هستند و تأثیر آن‌ها بر سایر شرکت‌ها یا صنایع محدود است. برخلاف ریسک سیستماتیک که بر کل بازار تأثیر می‌گذارد. ریسک غیر سیستماتیک را می‌توان با تنوع‌بخشی در پرتفوی سرمایه‌گذاری کاهش داد، اما ریسک سیستماتیک غیر قابل حذف است.

مثال‌هایی از ریسک غیرسیستماتیک

1. رسوایی حسابداری انرون: در سال 2001، شرکت انرون، یکی از بزرگترین شرکت‌های انرژی در ایالات متحده، به دلیل رسوایی حسابداری عظیمی که در آن از ترفندهای حسابداری برای پنهان کردن میلیاردها دلار بدهی استفاده شده بود، ورشکست شد. این رسوایی منجر به سقوط شدید قیمت سهام انرون و ضرر قابل توجه سرمایه‌گذاران شد. این نمونه‌ای از ریسک غیرسیستماتیک است زیرا فقط بر انرون و سرمایه‌گذاران آن تأثیر گذاشت و نه بر کل بازار.
    
2. بیماری گاو دیوانه در بریتانیا: در سال 1996، شیوع بیماری گاو دیوانه در بریتانیا منجر به وحشت عمومی و ممنوعیت صادرات گوشت گاو بریتانیا به بسیاری از کشورها شد. این امر به صنعت گوشت گاو بریتانیا آسیب قابل توجهی رساند و منجر به ضرر قابل توجه برای شرکت‌های مربوطه شد. این نمونه‌ای از ریسک غیرسیستماتیک است زیرا فقط بر صنعت گوشت گاو بریتانیا و شرکت‌های آن تأثیر گذاشت و نه بر کل بازار.
    
3. نشت نفت Deepwater Horizon: در سال 2010، انفجار چاه نفت Deepwater Horizon در خلیج مکزیک منجر به بزرگترین نشت نفت در تاریخ ایالات متحده شد. این نشت  آسیب زیست محیطی قابل توجهی به خلیج مکزیک وارد کرد و به صنعت نفت و گاز آسیب قابل توجهی رساند. شرکت BP، که اپراتور چاه نفت بود،  مسئول این نشت شناخته شد و متحمل ضررهای مالی قابل توجهی شد. این نمونه‌ای از ریسک غیرسیستماتیک است زیرا فقط بر صنعت نفت و گاز و شرکت‌های مربوطه، به ویژه BP، تأثیر گذاشت و نه بر کل بازار.
    
4. شیوع ویروس کرونا: شیوع ویروس کرونا در سال 2020 منجر به قرنطینه، تعطیلی مشاغل و کاهش شدید تقاضا برای کالاها و خدمات در سراسر جهان شد. این امر به بسیاری از صنایع، به ویژه صنعت گردشگری، حمل و نقل و هتلداری، آسیب قابل توجهی رساند. قیمت سهام شرکت‌های این صنایع به طور قابل توجهی کاهش یافت و بسیاری از آنها مجبور به تعدیل نیرو یا ورشکستگی شدند. این نمونه‌ای از ریسک غیرسیستماتیک است زیرا بر برخی از صنایع و شرکت‌ها  تأثیر نامتناسبی  گذاشت و نه بر کل بازار.

چطور ریسک غیر سیستماتیک را کم کنیم؟

برای کاهش ریسک غیر سیستماتیک، سرمایه‌گذاران و شرکت‌ها می‌توانند از چندین راهکار استفاده کنند:

1. تنوع‌بخشی (Diversification):

•    سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار مختلف (سهام، اوراق قرضه، املاک و...)
•    حضور در صنایع متنوع با همبستگی کم
•    سرمایه‌گذاری در بازارهای جغرافیایی متفاوت

2. پایش و مدیریت ریسک:

•    شناسایی و ارزیابی دقیق ریسک‌های موجود
•    ایجاد برنامه‌های کنترل و کاهش ریسک
•    استفاده از ابزارهای مدیریت ریسک (بیمه، سوآپ، هجینگ و...)

3. بهبود حاکمیت شرکتی:

•    تقویت ساختار مدیریتی و نظارتی شرکت
•    افزایش شفافیت و مسئولیت‌پذیری مدیران
•    اصلاح فرآیندها و کنترل‌های داخلی

4. افزایش اطلاعات و دانش:

•    تحلیل دقیق صنعت و رقبا
•    پایش مداوم تغییرات محیطی و قانونی
•    استفاده از خدمات مشاوره تخصصی

به کارگیری این راهکارها می‌تواند به کاهش ریسک غیر سیستماتیک و حفاظت از سرمایه‌گذاری‌ها کمک کند.

تفاوت های کلیدی بین ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک

تفاوت‌های کلیدی بین ریسک سیستماتیک و ریسک غیر سیستماتیک به شرح زیر است:

1. منشأ ریسک:

•    ریسک سیستماتیک ناشی از عوامل کلان اقتصادی است که بر همه شرکت‌ها تأثیر می‌گذارد.
•    ریسک غیر سیستماتیک ناشی از عوامل خاص هر شرکت است.

2. حوزه تأثیر:

•    ریسک سیستماتیک بر کل بازار و همه سرمایه‌گذاری‌ها تأثیر می‌گذارد.
•    ریسک غیر سیستماتیک تنها بر یک سرمایه‌گذاری یا شرکت تأثیر می‌گذارد.

3. قابلیت کاهش:

•    ریسک سیستماتیک غیرقابل کاهش است و سرمایه‌گذاران باید با آن مواجه شوند.
•    ریسک غیر سیستماتیک از طریق تنوع‌بخشی قابل کاهش است.

4. پیش‌بینی‌پذیری:

•    ریسک سیستماتیک معمولاً قابل پیش‌بینی است، زیرا ناشی از عوامل کلان اقتصادی است.
•    ریسک غیر سیستماتیک اغلب غیرقابل پیش‌بینی است، زیرا مربوط به عوامل خاص هر شرکت است.

5. اندازه‌گیری:

•    ریسک سیستماتیک با شاخص‌هایی مانند بتا اندازه‌گیری می‌شود.
•    ریسک غیر سیستماتیک از طریق واریانس بازده یا انحراف معیار اندازه‌گیری می‌شود.

در مجموع، شناخت این تفاوت‌ها به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا ریسک‌های سرمایه‌گذاری خود را بهتر مدیریت کنند.

رابطه بین بتا و ریسک سیستماتیک چیست؟

بتا معیاری آماری است که نوسانات یک اوراق بهادار یا سبد سهام را در مقایسه با نوسانات بازار به طور کلی اندازه‌گیری می‌کند. به عبارت دیگر، بتا به شما می‌گوید که چقدر یک سهم یا سبد سهام در مقایسه با کل بازار حرکت می‌کند. ریسک سیستماتیک  به ریسکی اشاره دارد که بر کل بازار یا بخش قابل توجهی از بازار تأثیر می‌گذارد و ناشی از عواملی مانند نرخ رشد اقتصادی، نرخ تورم، نرخ بهره و سیاست‌های پولی دولت است.

ارتباط بین بتا و ریسک سیستماتیک به شرح زیر است:

سهم یا سبد سهامی با بتای بالا، نوسانات بیشتری نسبت به بازار به طور کلی خواهد داشت.
به این معنی که وقتی بازار در حال افزایش است، این سهم یا سبد سهام به احتمال زیاد بیشتر از بازار افزایش می‌یابد و وقتی بازار در حال کاهش است، این سهم یا سبد سهام به احتمال زیاد بیشتر از بازار کاهش می‌یابد.
سهم یا سبد سهامی با بتای پایین، نوسانات کمتری نسبت به بازار به طور کلی خواهد داشت.
به این معنی که این سهم یا سبد سهام در برابر نوسانات بازار کمتر حساس است و در دوره‌های نوسانات بازار ثبات بیشتری دارد.
سهم یا سبد سهامی با بتای صفر، هیچ ارتباطی با حرکات بازار به طور کلی ندارد.
این به این معنی است که قیمت این سهم یا سبد سهام به نوسانات بازار بی‌تفاوت است.

در اینجا چند نمونه برای درک بهتر رابطه بین بتا و ریسک سیستماتیک آورده شده است:

فرض کنید سهم A دارای بتای 1.20 باشد.
این به این معنی است که اگر بازار 10٪ افزایش یابد، سهم A به احتمال زیاد 12٪ افزایش می‌یابد.
و اگر بازار 10٪ کاهش یابد، سهم A به احتمال زیاد 12٪ کاهش می‌یابد.
فرض کنید سهم B دارای بتای 0.80 باشد.
این به این معنی است که اگر بازار 10٪ افزایش یابد، سهم B به احتمال زیاد 8٪ افزایش می‌یابد.
و اگر بازار 10٪ کاهش یابد، سهم B به احتمال زیاد 8٪ کاهش می‌یابد.
فرض کنید سهم C دارای بتای 0.00 باشد.
این به این معنی است که قیمت سهم C به نوسانات بازار بی‌تفاوت است و صرف نظر از اینکه بازار در حال افزایش یا کاهش باشد، احتمالاً ثابت می‌ماند.
مهم است که به یاد داشته باشید که بتا فقط یک معیار برای سنجش ریسک سیستماتیک است و عوامل دیگری نیز وجود دارد که باید در نظر گرفته شود. تجزیه و تحلیل بنیادی یک شرکت یا صنعت خاص می‌تواند به شما در درک بهتر ریسک‌های مرتبط با آن سرمایه‌گذاری کمک کند.
اهداف و تحمل ریسک سرمایه‌گذاری شما نیز باید در هنگام تصمیم‌گیری در مورد سرمایه‌گذاری در سهام با بتاهای مختلف در نظر گرفته شود.