اختیار معامله یا معاملات آپشن (Option contract)

در دنیای پیچیده و پویا‌ی بازارهای مالی، ابزارهای متنوعی برای مدیریت ریسک و بهینه‌سازی سرمایه‌گذاری‌ها به کار گرفته می‌شوند. یکی از این ابزارهای پرکاربرد، قراردادهای اختیار معامله یا Option Contracts هستند که به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهند تا با انتخاب استراتژی‌های مناسب، در برابر نوسانات بازار ایستادگی کرده یا از فرصت‌های سودآوری بهره‌مند شوند. برخلاف سایر ابزارهای مالی، اختیار معامله به دارنده آن حق (اما نه الزام) خرید یا فروش دارایی پایه‌ای را می‌دهد، و همین ویژگی خاص است که آن را به ابزاری منحصربه‌فرد برای مدیریت ریسک و سودآوری در بازارهای مالی تبدیل کرده است.
درک عمیق از قراردادهای اختیار معامله نیازمند شناخت دقیق از اصول و مکانیسم‌های حاکم بر این ابزار مالی است. از قیمت‌گذاری پیچیده تا استراتژی‌های کاربردی، اختیار معامله نه تنها به عنوان یک ابزار پوشش ریسک بلکه به عنوان وسیله‌ای برای سفته‌بازی و ایجاد درآمد مستمر در میان سرمایه‌گذاران حرفه‌ای شناخته می‌شود. این مقاله از بلاگ کیف پول من به بررسی عمیق‌تر قراردادهای اختیار معامله می‌پردازد و نگاهی جامع به کاربردها، مزایا، معایب و استراتژی‌های مرتبط با آن خواهد داشت.

اختیار معامله یا معاملات آپشن (Option contract) چیست؟ 

اختیار معامله یا معاملات آپشن (Option Contract) یک ابزار مالی مشتقه است که به دارنده‌ی آن حق (نه تعهد) خرید یا فروش دارایی پایه‌ای مانند سهام، ارز، کالا یا شاخص‌های مالی را با قیمتی معین و در زمان مشخصی در آینده می‌دهد. معاملات آپشن به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: اختیار خرید (Call Option) و اختیار فروش (Put Option). 

• در اختیار خرید، خریدار این حق را دارد که دارایی پایه را به قیمتی مشخص (که به آن "قیمت اعمال" گفته می‌شود) در تاریخ یا قبل از تاریخ معینی (معروف به "تاریخ انقضا") خریداری کند. به عنوان مثال، اگر قیمت بازار دارایی پایه بالاتر از قیمت اعمال باشد، دارنده‌ی اختیار خرید می‌تواند از حق خود استفاده کند و دارایی را با قیمتی کمتر خریداری کند و در بازار بفروشد، از این طریق سود ببرد. 

• در اختیار فروش، خریدار حق دارد دارایی پایه را به قیمتی معین به فروش برساند. این نوع قرارداد معمولاً برای محافظت در برابر کاهش ارزش دارایی‌ها استفاده می‌شود. برای مثال، اگر پیش‌بینی کنید که قیمت یک دارایی کاهش خواهد یافت، می‌توانید با خرید یک اختیار فروش از ضرر جلوگیری کنید، زیرا می‌توانید دارایی را با قیمت بالاتری بفروشید.

 معاملات آپشن ابزارهایی پیچیده هستند که علاوه بر سود بالقوه، با ریسک‌های خاصی نیز همراهند. استفاده از این ابزارها نیازمند آگاهی کامل از نحوه کارکرد آن‌ها و استراتژی‌های مرتبط است. این ابزارها به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهند تا با هزینه کمتر، از نوسانات بازار سود ببرند یا از سرمایه‌گذاری‌های خود محافظت کنند.

قرارداد اختیار معامله چگونه کار می‌‌کند؟

(Option Contract)یک ابزار مالی است که به دارنده آن حق (اما نه الزام) خرید یا فروش یک دارایی خاص (مانند سهام، کالاها، یا ارز) به قیمتی معین و در زمانی مشخص در آینده را می‌دهد. این قراردادها می‌توانند به دو روش اصلی اجرا شوند: روش آمریکایی و روش اروپایی. علاوه بر این، دو نوع اصلی قرارداد اختیار معامله وجود دارد: اختیار خرید (Call Option) واختیار فروش (Put Option). هر قرارداد اختیار معامله حداقل از چهار بخش کلیدی تشکیل می‌شود: اندازه قرارداد، تاریخ انقضاء، قیمت هدف (قیمت اعمال)، و پاداش اختیار معامله (Premium).

روش‌های آمریکایی و اروپایی

• در روش آمریکایی، دارنده قرارداد اختیار معامله می‌تواند هر زمان قبل از تاریخ انقضاء از حق خود برای خرید یا فروش دارایی استفاده کند. این انعطاف‌پذیری بیشتر به دارنده اجازه می‌دهد تا در صورت مطلوب بودن شرایط بازار، زودتر از موعد از حق خود استفاده کند. به عنوان مثال، اگر قیمت سهام به سرعت افزایش یابد و دارنده اختیار خرید تشخیص دهد که اکنون زمان مناسبی برای خرید است، می‌تواند فوراً اختیار خود را اعمال کند.

• در روش اروپایی، دارنده قرارداد تنها در تاریخ انقضاء (نه قبل از آن) می‌تواند از حق خود برای خرید یا فروش دارایی استفاده کند. این روش کمتر انعطاف‌پذیر است، اما معمولاً قیمت پاداش اختیار معامله در این روش کمتر است زیرا ریسک کمتر برای صادرکننده قرارداد دارد.

انواع قراردادهای اختیار معامله

اختیار خرید (Call Option) به دارنده این حق را می‌دهد که یک دارایی مشخص را به قیمت اعمال خریداری کند. فرض کنید یک سرمایه‌گذار پیش‌بینی می‌کند که قیمت سهام شرکت Xافزایش خواهد یافت. او می‌تواند یک اختیار خرید برای آن سهام با قیمت هدف مشخص خریداری کند. اگر قیمت سهام در زمان انقضاء بالاتر از قیمت اعمال باشد، سرمایه‌گذار می‌تواند از حق خود استفاده کند و سود ببرد.

اختیار فروش (Put Option) به دارنده این حق را می‌دهد که یک دارایی مشخص را به قیمت اعمال بفروشد. این نوع اختیار معمولاً برای محافظت در برابر کاهش قیمت دارایی استفاده می‌شود. برای مثال، اگر سرمایه‌گذار نگران کاهش قیمت سهام شرکت Y باشد، می‌تواند یک اختیار فروش خریداری کند. در صورت کاهش قیمت سهام، او می‌تواند آن را به قیمت بالاتری که در قرارداد تعیین شده بفروشد.

اجزای تشکیل‌دهنده قرارداد اختیار معامله

1. اندازه قرارداد: تعداد واحدهای دارایی پایه که در اختیار معامله مورد معامله قرار می‌گیرند. به عنوان مثال، در یک قرارداد اختیار معامله سهام، هر قرارداد ممکن است ۱۰۰ سهم از سهام یک شرکت را پوشش دهد.
2. تاریخ انقضاء: تاریخی که پس از آن اختیار معامله منقضی می‌شود و دیگر قابل استفاده نیست. در روش آمریکایی، این تاریخ آخرین روزی است که دارنده می‌تواند از حق خود استفاده کند. در روش اروپایی، این تاریخ تنها روزی است که دارنده می‌تواند اختیار خود را اعمال کند.
3. قیمت هدف (Strike Price): قیمتی که در آن دارنده قرارداد می‌تواند دارایی را خریداری یا بفروشد. این قیمت معمولاً هنگام انعقاد قرارداد مشخص می‌شود و به عنوان معیاری برای ارزیابی ارزش اختیار معامله در زمان انقضاء استفاده می‌شود.
4. پاداش اختیار معامله (Premium): مبلغی که خریدار اختیار معامله به صادرکننده آن می‌پردازد. این مبلغ به عوامل مختلفی از جمله نوسانات بازار، زمان باقی‌مانده تا انقضاء، و قیمت فعلی دارایی پایه بستگی دارد. این پاداش نوعی هزینه اولیه است که برای کسب حق اختیار پرداخت می‌شود.

پاداش اختیار معامله چگونه محاسبه می‌شود؟

پاداش یا قیمت اختیار معامله (Option Premium) تحت تأثیر چندین عامل مختلف قرار دارد. در ادامه به توضیح این عوامل می‌پردازیم:

قیمت دارایی پایه (Underlying Asset Price)

قیمت فعلی دارایی پایه یکی از مهم‌ترین عوامل در تعیین پاداش اختیار معامله است.

• اختیار خرید (Call Option): با افزایش قیمت دارایی پایه، احتمال اینکه قرارداد اختیار خرید سودآور باشد، افزایش می‌یابد. در نتیجه، پاداش این اختیار افزایش می‌یابد. اگر قیمت دارایی پایه بیشتر از قیمت هدف (Strike Price) باشد، خریدار اختیار خرید می‌تواند دارایی را با قیمت کمتر خریداری کرده و سود کند.
• اختیار فروش (Put Option): برعکس، با افزایش قیمت دارایی پایه، احتمال سودآوری اختیار فروش کاهش می‌یابد. در نتیجه، پاداش این نوع اختیار کاهش می‌یابد، زیرا دارنده اختیار فروش ترجیح می‌دهد دارایی را به قیمت بازار بفروشد که بالاتر از قیمت هدف است.

قیمت هدف (Strike Price)

قیمت هدف قیمتی است که در آن دارنده اختیار می‌تواند دارایی پایه را خریداری یا بفروشد.

• اختیار خرید (Call Option): اگر قیمت هدف پایین‌تر از قیمت فعلی دارایی پایه باشد، پاداش اختیار خرید بیشتر خواهد بود، زیرا این اختیار امکان خرید دارایی به قیمتی کمتر از قیمت بازار را فراهم می‌کند.
• اختیار فروش (Put Option): اگر قیمت هدف بالاتر از قیمت فعلی دارایی پایه باشد، پاداش اختیار فروش افزایش می‌یابد، زیرا این اختیار امکان فروش دارایی به قیمتی بالاتر از قیمت بازار را می‌دهد و در نتیجه سود بالقوه بیشتری فراهم می‌کند.

زمان باقی‌مانده تا انقضاء (Time to Expiration)

زمان باقیمانده تا انقضاء یکی دیگر از عوامل مهم در تعیین پاداش اختیار معامله است.

• اختیار خرید و فروش: هرچه زمان بیشتری تا انقضاء باقی مانده باشد، پاداش اختیار معامله بیشتر خواهد بود. این به این دلیل است که با گذشت زمان بیشتر، احتمال تغییرات قیمت دارایی پایه بیشتر می‌شود، و این امکان به دارنده اختیار داده می‌شود که از شرایط بهتری در بازار استفاده کند. این تأثیر به "ارزش زمانی" (Time Value) معروف است.
• کاهش ارزش زمانی: با نزدیک شدن به تاریخ انقضاء، ارزش زمانی کاهش می‌یابد و در نهایت در تاریخ انقضاء صفر می‌شود. در این زمان، پاداش اختیار معامله فقط به ارزش ذاتی آن بستگی دارد.

نوسانات بازار (Market Volatility)

نوسانات بازار نشان‌دهنده مقدار تغییرات احتمالی قیمت دارایی پایه است.

• نوسانات بالاتر: اگر نوسانات دارایی پایه بیشتر باشد، احتمال اینکه قیمت دارایی در آینده به طور قابل توجهی تغییر کند بیشتر است. این امر موجب افزایش پاداش هر دو نوع اختیار (خرید و فروش) می‌شود، زیرا ریسک و پتانسیل سود هر دو بیشتر می‌شود.
• نوسانات کمتر: در شرایطی که نوسانات بازار کمتر است، پاداش اختیارها کاهش می‌یابد، زیرا احتمال تغییرات بزرگ در قیمت دارایی پایه کمتر است و در نتیجه ریسک و پتانسیل سود کمتر می‌شود.

موارد مصرف اختیار معامله

قراردادهای اختیار معامله (Option Contracts) ابزارهای مالی قدرتمندی هستند که به سرمایه‌گذاران و معامله‌گران اجازه می‌دهند تا با استفاده از این ابزارها اهداف مختلفی را دنبال کنند. در زیر به مهم‌ترین موارد مصرف قراردادهای اختیار معامله اشاره می‌کنم:

مدیریت ریسک (Hedging):مدیریت ریسک یکی از اصلی‌ترین موارد استفاده از قراردادهای اختیار معامله است. سرمایه‌گذاران از این قراردادها برای محافظت از پرتفوی خود در برابر نوسانات قیمت دارایی‌ها استفاده می‌کنند.

سفته‌بازی (Speculation): سفته‌بازان از قراردادهای اختیار معامله برای بهره‌برداری از نوسانات قیمت دارایی‌ها استفاده می‌کنند. این افراد به دنبال کسب سود سریع از تغییرات کوتاه‌مدت قیمت دارایی‌های پایه هستند.

تولید درآمد (Income Generation): سرمایه‌گذاران همچنین می‌توانند از قراردادهای اختیار معامله برای تولید درآمد استفاده کنند. این استراتژی معمولاً توسط سرمایه‌گذارانی استفاده می‌شود که دارایی پایه را در اختیار دارند.

قفل کردن سود (Profit Locking): سرمایه‌گذاران می‌توانند با استفاده از قراردادهای اختیار معامله، سود خود را در یک سطح خاص قفل کنند.

پرتفوی‌های پیچیده (Complex Portfolio Strategies): سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و مدیران صندوق‌های پوشش ریسک از قراردادهای اختیار معامله برای ایجاد استراتژی‌های پیچیده‌تر استفاده می‌کنند که شامل ترکیبی از خرید و فروش ارزهای دیجیتال و سهام و ... است.

آربیتراژ (Arbitrage): آربیتراژ شامل بهره‌برداری از تفاوت‌های قیمتی بین بازارهای مختلف است. سرمایه‌گذاران حرفه‌ای ممکن است از قراردادهای اختیار معامله برای اجرای استراتژی‌های آربیتراژ استفاده کنند.

مدیریت سرمایه و بودجه‌بندی ریسک: قراردادهای اختیار معامله به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهند تا با استفاده از سرمایه کمتری در مقایسه با خرید مستقیم دارایی، به تغییرات قیمتی دارایی‌ها واکنش نشان دهند. این امر به مدیریت بهتر بودجه و کاهش ریسک کمک می‌کند.

واگذاری (Assignment): در شرایط خاص، دارندگان قراردادهای اختیار معامله می‌توانند به جای اعمال اختیار، قرارداد خود را به دیگران واگذار کنند. این امکان به آن‌ها اجازه می‌دهد تا از تغییرات بازار بهره‌مند شوند بدون اینکه مجبور به اجرای فیزیکی معامله شوند.

در کل، قراردادهای اختیار معامله ابزارهای چند منظوره‌ای هستند که می‌توانند برای مدیریت ریسک، سفته‌بازی، تولید درآمد، قفل کردن سود و حتی در استراتژی‌های پیچیده‌تر مورد استفاده قرار گیرند. با این حال، به دلیل پیچیدگی و ریسک‌های موجود، استفاده از این ابزارها نیازمند دانش و تجربه کافی است.

تفاوت قرارداد آتی با قرارداد اختیار معامله

قراردادهای آتی (Futures) و قراردادهای اختیار معامله (Options) هر دو ابزارهای مشتقه مالی هستند که در بازارهای مالی مورد استفاده قرار می‌گیرند. با این حال، این دو نوع قرارداد دارای تفاوت‌های مهمی در نحوه عملکرد، کاربردها، و میزان ریسک هستند. در ادامه به بررسی تفاوت‌های اصلی بین این دو نوع قرارداد می‌پردازم:

ماهیت تعهدات

• قرارداد آتی (Futures): قرارداد آتی یک توافقنامه است که طبق آن خریدار و فروشنده متعهد می‌شوند در تاریخ معینی در آینده یک دارایی مشخص را با قیمتی تعیین‌شده معامله کنند. هر دو طرف قرارداد (خریدار و فروشنده) موظف هستند که در تاریخ انقضاء قرارداد، تعهدات خود را اجرا کنند.
• قرارداد اختیار معامله (Options): در قرارداد اختیار معامله، خریدار این حق را (نه الزام) دارد که در یک تاریخ مشخص یا قبل از آن، دارایی پایه را با قیمت معینی خریداری کند (در صورت اختیار خرید) یا بفروشد (در صورت اختیار فروش). در مقابل، فروشنده اختیار معامله موظف است در صورت اعمال حق توسط خریدار، تعهد خود را انجام دهد.

ریسک و تعهدات مالی

• قرارداد آتی (Futures): در قراردادهای آتی، هر دو طرف در معرض ریسک بالایی قرار دارند، زیرا باید به تعهدات خود عمل کنند. اگر قیمت دارایی پایه به شدت تغییر کند، یکی از طرفین ممکن است با زیان‌های قابل توجهی مواجه شود.
• قرارداد اختیار معامله (Options): خریدار اختیار معامله تنها مبلغی که به عنوان "پاداش اختیار" (Premium) پرداخت کرده است را در معرض ریسک قرار می‌دهد. در مقابل، فروشنده اختیار معامله با ریسک بیشتری مواجه است، زیرا در صورت اعمال اختیار، باید به تعهدات خود عمل کند.

پرداخت اولیه (Initial Outlay)

• قرارداد آتی (Futures): در قراردادهای آتی معمولاً نیازی به پرداخت اولیه (به جز مارجین) وجود ندارد، و هر دو طرف متعهد به اجرای قرارداد هستند.
• قرارداد اختیار معامله (Options): خریدار اختیار معامله باید پاداش اختیار را به عنوان پرداخت اولیه به فروشنده بپردازد. این پرداخت هزینه‌ای است که خریدار برای به دست آوردن حق اختیار معامله می‌پردازد.

استراتژی‌های سرمایه‌گذاری

• قرارداد آتی (Futures): قراردادهای آتی معمولاً برای پوشش ریسک (Hedging) و سفته‌بازی (Speculation) در بازارهای کالا، ارز، و سایر دارایی‌های مالی استفاده می‌شوند. به دلیل تعهدات قوی‌تر، این قراردادها بیشتر توسط شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران حرفه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• قرارداد اختیار معامله (Options): اختیار معامله ابزار منعطف‌تری است و می‌تواند برای اهداف متنوعی مانند مدیریت ریسک، تولید درآمد، و سفته‌بازی استفاده شود. همچنین به دلیل قابلیت اجرای استراتژی‌های پیچیده‌تر، اختیار معامله در میان سرمایه‌گذاران خرده‌فروشی نیز محبوب است.

قیمت‌گذاری

• قرارداد آتی (Futures): قیمت قرارداد آتی مستقیماً به قیمت دارایی پایه بستگی دارد و به طور مداوم تغییر می‌کند تا ارزش بازاری منصفانه‌ای را منعکس کند.
• قرارداد اختیار معامله (Options): قیمت اختیار معامله (پاداش اختیار) علاوه بر قیمت دارایی پایه، به عوامل دیگری مانند نوسانات (Volatility)، زمان باقی‌مانده تا انقضاء، و نرخ بهره بستگی دارد.

تاریخ انقضاء و اعمال

• قرارداد آتی (Futures): قراردادهای آتی در تاریخ انقضاء به طور خودکار اجرا می‌شوند، مگر اینکه موقعیت‌ها قبل از آن بسته شوند. این بدان معناست که طرفین قرارداد باید دارایی پایه را معامله کنند یا اختلافات مالی را تسویه کنند.
• قرارداد اختیار معامله (Options): اختیار معامله تنها در صورت تصمیم خریدار برای اعمال حق خود اجرا می‌شود. اگر خریدار از اختیار خود استفاده نکند، قرارداد منقضی شده و هیچ تعهدی برای اجرای آن وجود ندارد.

محبوبیت و استفاده

• قرارداد آتی (Futures): بیشتر در بازارهای کالا، ارز، و شاخص‌ها برای مدیریت ریسک قیمت و سفته‌بازی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• قرارداد اختیار معامله (Options): به طور گسترده در بازارهای سهام و اوراق قرضه استفاده می‌شود و به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد از نوسانات قیمت بهره‌برداری کرده و ریسک را مدیریت کنند.

در کل، قراردادهای آتی و اختیار معامله هر دو ابزارهای ارزشمندی هستند، اما با تفاوت‌های اساسی در نحوه کارکرد و کاربردهای خود. سرمایه‌گذاران باید بسته به اهداف سرمایه‌گذاری و سطح تحمل ریسک خود، انتخاب مناسبی بین این دو ابزار انجام دهند.

نتیجه گیری

قراردادهای اختیار معامله (Option Contracts) ابزارهای مالی پیشرفته‌ای هستند که به سرمایه‌گذاران و معامله‌گران امکان می‌دهند تا با انعطاف‌پذیری بیشتری به مدیریت ریسک، سفته‌بازی، و بهینه‌سازی پرتفوی خود بپردازند. این قراردادها به دلیل ویژگی‌های منحصر به فردشان، مانند حق (و نه الزام) برای خرید یا فروش دارایی، در مقایسه با سایر ابزارهای مالی مانند قراردادهای آتی، مزایا و چالش‌های خاص خود را دارند.
اختیار معامله می‌تواند به عنوان یک ابزار پوشش ریسک قوی در برابر نوسانات بازار عمل کند و همچنین به سرمایه‌گذاران اجازه دهد که با استفاده از استراتژی‌های پیچیده‌تر، از تغییرات قیمتی سود ببرند. با این حال، به دلیل پیچیدگی‌های ذاتی و نیاز به درک دقیق از عوامل تأثیرگذار بر قیمت‌گذاری آن‌ها، استفاده از این ابزار نیازمند دانش و تجربه کافی است.
در نهایت، قراردادهای اختیار معامله می‌توانند بخش مهمی از استراتژی‌های مدیریت سرمایه و سرمایه‌گذاری حرفه‌ای را تشکیل دهند، به شرط آنکه با درک کامل از ریسک‌ها و فرصت‌های آن‌ها به کار گرفته شوند.