امور مالی غیرمتمرکز (Decentralized Finance)

آیا تاکنون شده دنیایی را تصور کنید که در آن هیچگونه واسطه، بانک یا نهاد متمرکزی وجود نداشته باشد تا بر مراودات مالی افراد نظارت کند؟ وجود واسطه‌ها همواره مشکلات زیادی را برای افراد در مبادلات مالی و انجام تراکنش‌ها در پی داشته که دریافت هزینه‌های اضافی یکی از این مشکلات است؛ اما راه و چاره کار چیست؟ از چه طریقی می‌توان این محدودیت‌های سیستم متمرکز مالی را حذف کرده و در عین حال امنیت دارایی‌ها را تضمین نمود؟
پاسخ این سوال چیزی جز سیستم امور مالی غیرمتمرکز (Decentralized Finance) نخواهد بود. با توجه به مزایای استفاده از سیستم امور مالی غیرمتمرکز به نظر می‌رسد که در آینده نزدیک این سیستم جایگزین سیستم مالی و اقتصادی فعلی که بر مدیریت امور به صورت تمرکز تکیه زده، خواهد شد. اگر جزو علاقه‌مندان به مطالعه در ارتباط با نحوه عملکرد فناوری بلاکچین و نوآوری‌های موجود در این حوزه باشید، حتما مطالبی در ارتباط با دیفای (DeFi) به گوشتان خورده است.
با توجه به اهمیت آشنایی با امور مالی غیرمتمرکز و دیفای ما این مقاله از کیف پول من را به بررسی جامع این مفهوم اختصاص داده‌ایم. اگر شما هم در این زمینه کنجکاو هستید، تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید تا با نحوه مدیریت امور مالی بدون آن که نیازی به بانک‌ها و واسطه‌های مرکزی داشته باشید، بیشتر آشنا شوید.

منظور از امور مالی غیرمتمرکز یا دیفای چیست؟

هنگامی که بحث از سیستم مالی سنتی به میان می‌آید، اولین ویژگی جدانشدنی از آن چیزی جز متمرکز بودن نخواهد بود! منظور از تمرکز و متمرکز بودن در چنین نظام و سیستم مالی، تصمیم‌گیری و کنترل پول یک کشور به وسیله مسئولان آن کشور و بانک مرکزی بوده و کلیه تصمیمات در ارتباط با چاپ پول، میزان عرضه و جریان نقدینگی، همه و همه در کنترل مقامات دولتی و سیاسی است. حال با ظهور فایننس و امور مالی غیرمتمرکز، این ظاهر شکست‌ناپذیر سیستم امور مالی متمرکز درهم شکسته و در اصل می‌توان از ظهور دیفای به عنوان یک انقلاب بزرگ که چهره سیستم مالی را دستخوش تغییراتی کرده یاد کرد.
دیفای و سیستم امور مالی غیرمتمرکز، کارآمدی خود را بیش از هر چیزی به قراردادهای هوشمند (Smart Contract) و خود اجرا مدیون بوده و منظور از دیفای در یک تعریف ساده، مجموعه‌ای از برنامه‌ها و فناوری‌هایی است که با عملکرد غیرمتمرکز خود، امکان انجام مراودات مالی در سطح جهانی را بدون نیاز به واسطه فراهم نموده و سیستم امور مالی غیرمتمرکز دقیقا همان چیزی است که امروزه امکانات و قابلیت‌هایی نظیر اعطا و پرداخت وام، پوشش بیمه، سپرده‌گذاری و سوددهی، تبادل ارزهای رمزپایه و مواردی از این دست را در دنیای کریپتوکارنسی فراهم نموده است. مطمئنا بهبود امنیت و شفافیت، کاهش هزینه‌ها، امکان انجام مراودات مالی بدون حضور واسطه‌ها و افزایش سطح دسترسی طبقات کم درآمد به خدمات مالی از نتایج ظهور و استفاده از سیستم‌های امور مالی غیرمتمرکز و دیفای بوده است.
در یک کلام دیفای و سیستم امور مالی غیرمتمرکز فناوری مالی است که بر پایه دفترکل توزیع شده (DLT) و فناوری بلاک‌چین و با استفاده از قراردادهای هوشمند طراحی و اجرا شده تا نیاز جوامع به بانک‌ها، سازمان‌های نظارتی و صرافی‌ها را از بین ببرد. این که افراد بتوانند دارایی‌های خود را در کیف پول دیجیتالی امن نگهداری کرده و صرفا با اتصال به اینترنت در کوتاه‌ترین زمان ممکن و در عرض فقط چند ثانیه وجوهی را برداشت یا منتقل نمایند از نتایجی است که استفاده از سیستم امور مالی غیرمتمرکز برای ما به ارمغان آورده است. در این راستا، برنامه‌های کاربردی غیرمتمرکز (DApps) ساخته شده بر روی شبکه‌های بلاک‌چینی نظیر اتریوم شرایطی را فراهم آورده‌انده تا کاربران بدون نیاز به اعتماد به طرف مقابل و به طور کاملا مستقیم تراکنش‌های مالی خود را انجام دهند.

علت ظهور دیفای و فایننس غیرمتمرکز

برای آن که درک بهتری از ماهیت سیستم امور مالی غیرمتمرکز به دست آورد، ضرورت دارد کمی به عقب‌تر برگشته و نگاهی به رویدادهای پیش از ظهور این فناوری کاربردی داشته باشیم. در سیستم مالی سنتی مردم در ازای دریافت سود، دارایی‌های مالی خود را در اختیار نهادهای متمرکزی همچون بانک قرار می‌دهند، نهادهایی که در کنترل دولت‌ها قرار دارند. طبیعتا قرار گرفتن کنترل دارایی و نظارت بر مراودات مالی که در دست افرادی خاص قرار گرفته، حریم خصوصی افراد را زیرپا می‌گذارد. آیا فکر می‌کنید مسئله نقض حریم خصوصی تنها ایراد موجود در سیستم مالی متمرکز است؟ اگر چنین تصوری دارید به مثال زیر توجه کنید:

فرض کنید که نهادهای کنترل کننده هسته مرکزی سیستم مالی و اقتصادی یک کشور، در جهت پشت سر گذاشتن بحران مالی به استراتژی اشتباه چاپ بی‌رویه و بدون پشتوانه پول روی آورده‌اند. فرقی نمی‌کند که اتخاذ کنندگان این تصمیم با آگاهی از عواقب چنین کاری یا ناآگاهی به چاپ بدون پشتوانه اسکناس روی آورده باشند، به هرحال نتیجه یکسان بوده و آن چیزی جز بروز یک فاجعه اقتصادی نخواهد بود! مثال عملی موجود در این حوزه اقتصاد کشور ونزوئلا است. مسئولان این کشور هنگامی که با تحریم‌های اقتصادی شدید ایالات متحده روبه‌رو شدند، به دلیل کاهش درآمد نفتی با یک بحران مالی بسیار جدی مواجه شدند و برای برون رفت از چنین وضعیتی به سیاست چاپ و تزریق بی‌رویه پول بدون پشتوانه روی آوردند. نتیجه چنین تصمیمی تورم 1 میلیون درصدی در سال بود! دیفای و سیستم امور مالی غیرمتمرکز ایجاد شد تا از بروز چنین حوادث ناگواری که مردم هیچ نقشی در شکل‌گیری آن نداشتند، جلوگیری نماید.

مقایسه امور مالی متمرکز (CeFi) و غیرمتمرکز (DeFi)

برای اینکه تفاوت موجود میان دو سیستم مالی حاکم بر اقتصاد جهان را بهتر بشناسید به جدول زیر نگاه کنید:
 

ارتباط امور مالی غیرمتمرکز با بلاکچین

برای آن که به رویای دستیابی به سیستم امور مالی غیرمتمرکز جامه عمل پوشانید، نیازمند بستری غیرمتمرکز هستیم که فعالیت خود را مبتنی بر شفافیت و امنیت بالا ادامه می‌دهد و این بستر و محیط غیرمتمرکز چیزی جز زنجیره بلاکی یا همان بلاکچین نخواهد بود. در واقع درک سیستم امور مالی غیرمتمرکز بی‌آن که درک درستی از نحوه عملکرد شبکه‌های بلاک‌چینی داشته باشیم، امری محال به نظر می‌رسد. بلاک چین‌ها نوعی دفترعمومی توزیع شده (Distributed Ledger) هستند که تاریخچه کل تراکنش‌ها و مراودات مالی انجام یافته کاربران در این شبکه را در خود جای داده‌اند و به دلیل آن که برخلاف سیستم‌های متمرکز در میان هزاران نود توزیع شده است، امکان تحریف و دستکاری اطلاعات مندرج در این دفتر کل وجود ندارد.
هر یک از بلاک‌های موجود در این زنجیره بلاکی شامل اطلاعاتی بوده رمزنگاری شده و حاوی هش و اطلاعات بلاک قبلی است و دقیقا به این شکل است که بلاک جدید به بلاک قبلی خود مرتبط شده و این روند یک زنجیره را شکل می‌دهد. وجود چنین ویژگی، امنیت را برای مراودات مالی کاربران در چنین بستر غیرمتمرکزی فراهم نموده و اعتبارسنج‌ها به دقت میزان اعتبار هر تراکنش را صحت‌سنجی کرده و آن‌ها را تائید می‌نمایند. ارتباط تنگاتنگ موجود میان بلاک‌ها و وجود هزاران نسخه از دفتر کل نزد نودهای مختلف که در سرتاسر جهان وظیفه اعتبارسنجی بلاک‌ها را بر عهده گرفته‌اند، سبب شده اطلاعات موجود در بلاک‌ها از هرگونه خطر تقلب و دستکاری در امان مانده و در صورت تحریف، سریعا بتوان آن‌ها را ردیابی نمود.

مطلب پیشنهادی: هش ریت چیست؟

ناگفته نماند شفافیت حداکثری موجود در سیستم امور مالی غیرمتمرکز نیز بیش از هرچیزی به شفافیت موجود در زنجیره‌های بلوکی گره خورده است؛ چراکه پس از ثبت کلیه تراکنش‌های انجام یافته در شبکه بلاکچین، عموم کاربران می‌توانند به آن دسترسی داشته باشند و صحت آن را تائید کنند. دقیقا همین ویژگی بلاکچین بوده که سبب شده تا در سال‌های اخیر اخباری مبنی بر مفید بودن استفاده از شبکه‌های بلاکچینی در معاملات ملکی و ثبت اسناد به گوش برسد؛ چراکه با ثبت اسناد در چنین بستری کلیه معامله‌گران به راحتی می‌توانند به تاریخچه معاملات انجام یافته بر روی ملک مورد نظر دسترسی داشته باشند.

قرارداد هوشمند و توسعه استفاده از دیفای

شاید با مطالعه مطالب فوق این ابهام ذهن شما را به خود مشغول کرده باشد که اگر هیچگونه نهاد مرکزی و واسطه‌ای در انجام تراکنش‌ها وجود ندارد، در این حالت چگونه می‌توان از انجام صحیح و واقعی تراکنش مطمئن شد؟ پاسخ این سوال به آشنایی با مفهوم قرارداد هوشمند گره خورده است. قراردادهای هوشمند که گاهی از آن‌ها تحت عنوان قراردادهای خود اجرا نیز یاد می‌شود، در جهت اتوماتیک‌سازی اجرای توافقات طرفین شکل گرفته و هنگام استفاده از آن هیچگونه نیازی به دخالت یکی از طرفین در اجرای آن وجود ندارد! به بیان بهتر، کلیه شرایط قراردادی کدنویسی شده و پس از تحقق شرایط مندرج در قرارداد، بدون دخالت هیچ شخص ثالثی قرارداد اجرا شده و هیچ یک از طرفین قراردادی امکان و توان دستکاری یا ممانعت از اجرای آن را نخواهند داشت.
در واقع وجود قراردادهای هوشمند بود که سبب شد تا با شکل‌گیری یک رابطه مالی بدون نیاز به اعتماد متقابل، سیستم امور مالی غیرمتمرکز توسعه یابد. عدم نیاز به اعتماد به این دلیل است که اسمارت کانترکت‌ها پس از نوشته شدن در یک شبکه بلاکچینی به یک قرارداد قطعی تبدیل شده و حتی خود شخص نویسنده نیز نمی‌تواند اجرای آن را پس از تحقق شرایط تعیین شده در قرارداد، متوقف نماید. بنابراین هنگام استفاده از برنامه‌های دیفای و امور مالی غیرمتمرکز هیچگونه نگرانی خاصی از بابت عدم اجرای تعهدات طرف مقابل نخواهید داشت؛ چراکه همه چیز به طور کاملا خودکار انجام می‌گیرد.
البته همه چیز به در قراردادهای هوشمند به بدون خطا طراحی شدن کدهای آن گره خورده است و اسمارت کانترکت‌ها همواره نیازمند استفاده از کدهای ایمن و غیرقابل نفوذ هستند. وجود هرگونه نقص در ساختار کدهای به کار رفته در قرارداد هوشمند، امکان سرقت توکن‌ها، از دست رفتن سرمایه و حذف کامل یک کاربر از یک پلتفرم خاص را در پی خواهد داشت. متاسفانه وجود محدودیت‌های ابزاری و فنی در حوزه دیفای 1 سبب شده قراردادهای هوشمند مستعد خطاهای انسانی شده و مشکلاتی از بابت آسیپ‌پذیری در برابر هک به دست آورند؛ به طوری که تاکنون مبلغی در حدود 4.75 میلیارد دلار از طریق تراکنش‌های جعلی و هک از کاربران دنیای کریپتو به سرقت رفته است. وجود چنین مشکلاتی سبب شده تا به سمت دیفای 2 حرکت شود.

آشنایی با دیفای 2 (DeFi 2.0)

حوزه امور مالی غیرمتمرکز با وجود کلیه مزایا و نوآوری‌های خاصی که دارد با ایرادات و محدودیت‌هایی مواجه شده که این چالش‌ها هم در بحث مقیاس‌پذیری و عملکرد و هم در بحث امنیت آن ظاهر شده‌اند. به همین علت توسعه‌دهندگان با هدف برطرف ساختن چنین مشکلاتی در جهت ارائه نسخه دوم دیفای گام برداشته‌اند تا با داشتن یک طراحی ساده و دوری از هرگونه پیچیدگی، شرایطی را فراهم سازد تا کاربران با هر سطحی از دانش فنی از سیستم امور مالی غیرمتمرکز بهره‌مند گردند. هریک از توسعه‌دهندگان یکی از چالش‌های اصلی موجود در سیستم امور مالی غیرمتمرکز را هدف قرارداده و در جهت رفع آن تلاش کرده‌اند. به عنوان مثال پروژه OlympusDAO تلاش نموده تا مشکلات موجود در ارتباط با کمبود نقدینگی را به شکل بهینه‌ای برطرف سازد و تا حد قابل قبولی نیز در این مسیر موفق بوده است.
از مزایا و ویژگی‌های اصلی دیفای 2 می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• برخورداری از بازارسازهای خودکار ارتقا یافته (Improved AMMs): یکی از روش‌های کارآمد مورد استفاده از سوی صرافی‌های غیرمتمرکز در تعیین قیمت‌ها استفاده از بازارساز خودکار به جای دفتر سفارش مورد استفاده در صرافی‌های متمرکز است. در نسخه 2 دیفای تلاش شده تا کلیه کم و کاستی‌های موجود در AMMهای نسل اول برطرف شده و با قابلیت‌هایی نظیر دریافت کارمزد کمتر، نقدینگی بیشتر، کارآیی بهتر، نوسان قیمتی کمتر و حذف هرگونه نیاز به تضمین در اختیار کاربران قرار گیرد.
• استخراج نقدینگی: یکی از ویژگی‌های جالب سیستم امور مالی غیرمتمرکز ارتقا یافته و دیفای 2، در جذب نقدینگی از طریق سیستم پاداش دهی توکن‌های بومی است. در این شیوه از کسب درآمد، کاربران با سپرده‌گذاری دارایی‌های دیجیتالی و توکن‌های خود در پروتکل‌های مختلف، از استیک این دارایی‌ها در جهت کسب سود استفاده کرده و می‌توانند در امور حاکمیتی شبکه نیز نقش موثر و فعالی را ایفا نمایند.
• اعطای وام‌های غیرمتمرکز ارتقا یافته (Improved Lending Protocols): قراردادهای هوشمند نقش کلیدی را در پروسه درآمدزایی از طریق اعطای وام بر عهده دارد و با استفاده از وام‌دهنده‌های غیرمتمرکز ارتقا یافته کلیه مشکلات موجود در مسیر اعطای وام در فضای غیرمتمرکز برطرف شده و قابلیت‌های جدیدی نظیر بیمه قرارداد هوشمند، نرخ بهره پویا، انعطاف بیشتر و امکان ارائه وام‌های خود پرداخت برای کاربران فراهم شده است.

مقایسه دیفای 1 و دیفای 2

به طور کلی، تفاوت‌های موجود در میان نسخه اول و دوم سیستم امور مالی غیرمتمرکز را می‌توان در جدول زیر جای داد:
 

نمونه هایی از امور مالی غیرمتمرکز و دیفای

خدمات بسیار زیادی از طریق سیستم امور مالی غیرمتمرکز در اختیار کاربران دنیای کریپتو قرار گرفته است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

شکل‌گیری بازار مشتقات

فایننس غیرمتمرکز و دیفای نقش کلیدی را در راه‌اندازی و همچنین توسعه اپلیکیشن‌های فعال در حوزه بازار مشتقات داشته و شرایطی را فراهم می‌آورد تا کاربران با انعقاد قراردادهای هوشمند در جهت پوشش خطر و ریسک به حق بیمه و کسب سود از نوسانات قیمتی دست پیدا کنند.

ایجاد صرافی‌های رمزارزی غیرمتمرکز

به طور کلی برای آن که یک صرافی غیرمتمرکز شکل بگیرد، به ابزارهایی همچون بازارساز خودکار و قرارداد هوشمند که بازوهای سیستم امور مالی غیرمتمرکز تلقی می‌شوند، نیاز خواهد داشت؛ بنابراین ظهور صرافی‌های رمزارزی غیرمتمرکز نیز از خدماتی بوده که با ظهور دیفای به واقعیت پیوسته است.

فراهم شدن امکان اعطای وام دارایی‌های دیجیتالی

یکی از برترین و برجسته‌ترین خدمات ارائه شده در بستر دیفای، فراهم شدن امکان اعطای وام و امانت‌گذاری دارایی‌های دیجیتالی است که در آن کاربران قادر هستند با استفاده از یک قرارداد هوشمند و بدون نیاز به واسطه‌های مرکزی نظیر بانک‌ها، دارایی‌های دیجیتالی خود را به دیگران قرض داده و از طریق آن به کسب درآمد غیرفعال (Passive Income) دست پیدا کنند.

ایجاد رمزارزهای پایدار (Stable Coin)

این سیستم امور مالی غیرمتمرکز بود که شرایطی فراهم نمود تا نرخ یک ارز دیجیتال به ارز فیزیکی و فیات نظیر دلار یا یک دارایی ارزشمند همچون طلا گره بخورد و امروزه شاهده استیبل کوین‌هایی همچون تتر (USDT)، یواس‌دی‌سی (USDC) و دای (DAI) باشیم که از ثبات قیمتی قابل توجهی برخوردارند.

انجام تراکنشات غیرمتمرکز

این دیفای بود که شرایطی را فراهم آورد تا کاربران در بازار و مارکت کاملا آزاد و غیرمتمرکز به مبادلات تجاری پرداخته و به صورت کاملا دیجیتالی و بدون محدودیت‌های مالی در نظر گرفته شده از سوی واسطه‌های مرکزی معاملات خود را پیش ببرند.

سیستم امور مالی غیرمتمرکز؛ راهی برای رهایی از واسطه‌های مرکزی در دنیای مالی

دیفای یک اکوسیستم متشکل از برنامه‌های ساخته شده بر بلاکچین و DLT است که با هدف تسهیل در ارائه خدمات مالی پرمیشن‌لس (Permissionless) طراحی شده و منظور از آن پروتکل‌هایی است که برای عضویت و تعامل با آن، هیچگونه نیازی به کسب مجوز و اجازه وجود ندارد. با روشن شدن محدودیت‌های نظام مالی سنتی و متمرکز، برنامه‌های دیفای ظهور پیدا کردند و منجر به ایجاد یک انقلاب در سیستم‌های مالی جهانی شدند. در سیستم امور مالی غیرمتمرکز، همه چیز به دقیق نوشته شدن قراردادهای هوشمند بستگی دارد و با استفاده از کدهای دقیق در قراردادهای هوشمند، کاربران قادر خواهند بود امور مالی را در بستر امن و قابل اطمینان تجربه نمایند. البته لازم به ذکر است که قبل از سرمایه‌گذاری بر روی پروژه‌های دیفای و امور مالی غیرمتمرکز حتما تحقیقات جامعی را در ارتباط با میزان اعتبار پروژه مورد نظر و تیم توسعه‌دهنده آن انجام دهید. حال با چنین توصیفاتی آیا به نظر شما سیستم‌های امور مالی غیرمتمرکز قادر خواهند بود جایگزین سیستم مالی متمرکز گردند؟