بلاک چین لایه ۳ چیست؟

در دنیای پرسرعت بلاکچین، که هر روز شاهد پیشرفت‌های چشمگیری در زمینه فناوری هستیم، مشکل مقیاس‌پذیری همواره یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های این حوزه بوده است. بلاکچین‌های لایه ۱ مانند بیت‌کوین و اتریوم اگرچه به‌عنوان پایه‌ای برای بسیاری از نوآوری‌ها مطرح شده‌اند، اما با محدودیت‌هایی مانند سرعت پایین تراکنش‌ها و هزینه‌های بالای کارمزد دست و پنجه نرم می‌کنند. این مشکلات به مرور زمان باعث شد که راه‌حل‌هایی مانند بلاکچین لایه ۲ و حالا لایه ۳ به وجود بیایند تا با بهبود مقیاس‌پذیری، دنیای بلاکچین را به سطح جدیدی از کارایی و عملکرد برسانند.
بلاکچین لایه ۳ به عنوان نسل جدیدی از فناوری‌های بلاکچین، توانسته است محدودیت‌های لایه‌های قبلی را برطرف کند و بهبود چشمگیری در مقیاس‌پذیری ایجاد کند. این لایه نه تنها به افزایش سرعت تراکنش‌ها و کاهش هزینه‌ها کمک می‌کند، بلکه زیرساختی کارآمد برای توسعه اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز پیچیده فراهم می‌آورد. در این مقاله از بلاگ کیف پول من قصد داریم به بررسی دقیق این لایه نوین و نقش آن در حل مشکلات مقیاس‌پذیری بپردازیم.

بلاکچین لایه ۳ چیست؟

بلاکچین لایه ۳ به لایه‌ای از فناوری بلاکچین گفته می‌شود که با هدف ارائه راه‌حل‌های بهینه و کاربرپسند برای نیازهای کاربران، بر بستر لایه‌های پایه (لایه ۱ و ۲) ساخته شده است. این لایه به طور ویژه طراحی شده تا بر محدودیت‌های موجود در بلاکچین‌های لایه ۱ و ۲ غلبه کند و اکوسیستمی انعطاف‌پذیرتر، مؤثرتر و قابل تعامل‌تر برای توسعه برنامه‌های غیرمتمرکز (DApps) فراهم آورد.
بلاکچین‌های لایه ۱ شامل زیرساخت‌های پایه‌ای هستند که تراکنش‌ها را پردازش و امنیت شبکه را تأمین می‌کنند. این بلاکچین‌ها شامل بیت‌کوین و اتریوم می‌شوند که تمرکز اصلی آن‌ها بر امنیت و غیرمتمرکزسازی است. با این حال، این لایه‌ها به دلیل محدودیت‌های مقیاس‌پذیری، به‌ویژه در هنگام افزایش حجم تراکنش‌ها، با چالش‌هایی مواجه هستند.
لایه ۲ با هدف رفع مشکلات لایه ۱ ایجاد شد. در این لایه، راه‌حل‌های بهینه‌ای مانند شبکه‌های خارج از زنجیره و رول‌آپ‌ها برای بهبود سرعت تراکنش‌ها و کاهش هزینه‌ها ارائه می‌شوند. این راه‌حل‌ها به مقیاس‌پذیری شبکه کمک کرده و فشار را از روی لایه ۱ کاهش می‌دهند.
اما بلاکچین لایه ۳ فصل جدیدی در توسعه فناوری بلاکچین است. این لایه نه تنها عملکرد بهینه‌تری برای برنامه‌های غیرمتمرکز ارائه می‌دهد، بلکه تمرکز اصلی آن بر تسهیل ارتباط و تعامل میان بلاکچین‌های مختلف است. در واقع، لایه ۳ امکان پیوند و ارتباط بین بلاکچین‌های مختلف را فراهم می‌کند و این شبکه‌ها را قادر می‌سازد تا به راحتی داده‌ها و دارایی‌ها را با یکدیگر به اشتراک بگذارند.

مزایای بلاکچین لایه ۳

• قابلیت همکاری (Interoperability): یکی از مهم‌ترین مزایای لایه ۳ این است که ارتباط بین بلاکچین‌های مختلف را آسان‌تر می‌کند. این به کاربران اجازه می‌دهد تا بدون نیاز به تغییر شبکه، به برنامه‌ها و خدمات مختلف دسترسی داشته باشند.
• افزایش توان تراکنش: لایه ۳ توانایی پردازش تراکنش‌ها را به شکل قابل‌توجهی افزایش می‌دهد، که این به کاربران اجازه می‌دهد تراکنش‌های بیشتری را با سرعت بالا انجام دهند.
• پشتیبانی از برنامه‌های پیچیده: بلاکچین لایه ۳ با ارائه قابلیت‌های پیشرفته‌ای مانند قراردادهای هوشمند و پروتکل‌های ارتباطی کراس‌چین، استفاده از برنامه‌های پیچیده و تعاملات میان شبکه‌ای را تسهیل می‌کند.
• مکانیسم‌های حاکمیتی پیشرفته: لایه ۳ معمولاً دارای مکانیسم‌های حاکمیتی قدرتمندتری است که به شبکه‌ها اجازه می‌دهد تصمیمات بهتری در مورد توسعه و تغییرات پروتکل اتخاذ کنند.

آیا بلاکچین لایه ۳ چگونه باعث بهبود مقیاس پذیری می‌شود؟

بلاکچین لایه ۳ به‌عنوان یک لایه پیشرفته‌تر بر روی لایه‌های ۱ و ۲ ساخته شده است و یکی از اهداف اصلی آن بهبود مقیاس‌پذیری بلاکچین است. در ادامه، به توضیح دقیق اینکه چگونه بلاکچین لایه ۳ به بهبود مقیاس‌پذیری کمک می‌کند، می‌پردازیم:

محاسبات خارج از زنجیره

یکی از روش‌های کلیدی که بلاکچین لایه ۳ به‌واسطه آن مقیاس‌پذیری را بهبود می‌بخشد، انتقال برخی از محاسبات به خارج از زنجیره (off-chain) است. به این معنا که تراکنش‌ها و محاسبات پیچیده که نیازمند منابع زیاد هستند، به جای انجام مستقیم در لایه اصلی بلاکچین (لایه ۱)، به لایه ۳ منتقل می‌شوند. این کار فشار روی لایه ۱ را کاهش داده و باعث افزایش سرعت پردازش تراکنش‌ها و کاهش هزینه‌ها می‌شود.

استفاده از فناوری‌های Rollup

بلاکچین لایه ۳ از فناوری‌های رول‌آپ (Rollup) استفاده می‌کند که یکی از مهم‌ترین تکنیک‌ها برای افزایش مقیاس‌پذیری است. در Rollup، چندین تراکنش در یک ساختار داده فشرده ترکیب می‌شوند و سپس به‌صورت یکجا به لایه ۱ ارسال می‌شوند. این کار باعث می‌شود که تعداد تراکنش‌های ارسالی به لایه ۱ کاهش یابد و در عین حال امنیت تراکنش‌ها حفظ شود. فناوری‌های مانند ZK-Rollup (اثبات دانش صفر) در این فرآیند نقش مهمی ایفا می‌کنند، زیرا نه تنها تراکنش‌ها را فشرده می‌کنند، بلکه امنیت آن‌ها را نیز تضمین می‌کنند.

تعامل و همکاری بین بلاکچین‌های مختلف

بلاکچین لایه ۳ با ایجاد پروتکل‌های تعامل‌پذیری (Interoperability) به شبکه‌های مختلف بلاکچین اجازه می‌دهد که به‌صورت یکپارچه با هم تعامل کنند. این قابلیت به کاربران اجازه می‌دهد که تراکنش‌ها را بین شبکه‌های مختلف انجام دهند، بدون اینکه به مقیاس‌پذیری یا کارایی آن شبکه‌ها آسیبی وارد شود. به این ترتیب، بلاکچین لایه ۳ می‌تواند ترافیک و بار کاری شبکه‌های مختلف را بین خود تقسیم کرده و از ترافیک سنگین در یک بلاکچین جلوگیری کند.

کاهش هزینه‌های تراکنش

با انجام محاسبات و پردازش تراکنش‌ها در لایه ۳ و استفاده از فناوری‌هایی مانند Rollup، هزینه‌های مرتبط با تراکنش‌ها به‌شدت کاهش می‌یابد. این کاهش هزینه‌ها به کاربران امکان می‌دهد که با تراکنش‌های بیشتری بدون نگرانی از هزینه‌های گس (Gas) در لایه ۱، فعالیت کنند. کاهش هزینه‌ها نیز به‌طور مستقیم به مقیاس‌پذیری کمک می‌کند، زیرا کاربران بیشتری به شبکه جذب می‌شوند.

پردازش موازی

بلاکچین لایه ۳ می‌تواند از پردازش موازی برای تقسیم بار پردازش تراکنش‌ها استفاده کند. به این معنا که تراکنش‌ها به‌صورت همزمان و در بلاکچین‌های مختلف پردازش می‌شوند، که این روش زمان انجام تراکنش‌ها را کاهش داده و کارایی شبکه را افزایش می‌دهد. این ویژگی به بهبود مقیاس‌پذیری کمک می‌کند، زیرا بار پردازشی یک بلاکچین خاص به چندین شبکه مختلف تقسیم می‌شود.

استفاده از پروتکل‌های جدید اجماع

بلاکچین لایه ۳ از مکانیسم‌های اجماع نوآورانه مانند اثبات سهام (PoS) یا اثبات سهام واگذار شده (DPoS) استفاده می‌کند که به مقیاس‌پذیری بیشتر شبکه کمک می‌کند. این مکانیسم‌ها سرعت تأیید تراکنش‌ها را افزایش داده و نیاز به منابع سنگین پردازشی را کاهش می‌دهند. در نتیجه، شبکه با تعداد بیشتری از تراکنش‌ها بدون افت کیفیت یا امنیت مواجه می‌شود.

کاربردهای بلاکچین لایه ۳

بلاکچین‌های لایه ۳ امکانات گسترده‌ای را در صنایع مختلف فراهم می‌کنند و بهبودهای قابل توجهی را در حوزه‌های بازی، امور مالی غیرمتمرکز (DeFi)، زنجیره تأمین، سازمان‌ها و توسعه اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز به ارمغان می‌آورند. در ادامه، به بررسی این کاربردها می‌پردازیم.

1. اپلیکیشن‌های بازی:
   بلاکچین لایه ۳ امکان پردازش تعداد زیادی تراکنش در ثانیه را فراهم می‌کند که این ویژگی در بازی‌های آنلاین بسیار مهم است. بازی‌های مبتنی بر بلاکچین معمولاً نیاز به تراکنش‌های مکرر دارند، مانند خرید آیتم‌ها و تعاملات درون‌بازی. با استفاده از لایه ۳، توسعه‌دهندگان می‌توانند هزینه‌های تراکنش را به‌طور چشمگیری کاهش دهند و تجربه کاربری یکپارچه‌تری را ارائه دهند. این ویژگی به کاربران امکان می‌دهد بدون نگرانی از کارمزدهای بالا، از بازی‌ها لذت ببرند، که به‌ویژه در برنامه‌های بازی‌ای که به تراکنش‌های سریع و مکرر نیاز دارند، اهمیت دارد.
2. اپلیکیشن‌های DeFi (مالی غیرمتمرکز):
   در حوزه مالی غیرمتمرکز (DeFi)، بلاکچین‌های لایه ۳ می‌توانند نقدینگی را بهبود بخشیده و امکان ایجاد پلتفرم‌های همکاری بین بلاکچین‌های مختلف را فراهم کنند. این پروتکل‌ها با اتصال پروتکل‌های DeFi در شبکه‌های مختلف، امنیت و تمرکززدایی را افزایش داده و نقدینگی را به سطح بالاتری می‌رسانند. علاوه بر این، با کاهش ریسک طرف مقابل و تسهیل تراکنش‌های کراس‌چین (بین زنجیره‌ای)، استفاده از بلاکچین لایه ۳ به بهبود استخرهای نقدینگی و تسریع فرآیندهای مالی کمک می‌کند.
3. اپلیکیشن‌های کاربردی زنجیره تأمین:
   بلاکچین لایه ۳ در زنجیره تأمین کاربردهای ویژه‌ای دارد. این لایه با امکان اشتراک‌گذاری و تأیید داده‌های بین بلاکچین‌های مختلف، به شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا ردیابی محصولات را بهبود بخشند. با به کارگیری این تکنولوژی، اصالت و منشأ کالاها به راحتی قابل پیگیری می‌شود که در نتیجه از تقلب جلوگیری کرده و اعتماد مصرف‌کنندگان را افزایش می‌دهد. قابلیت تایید منشأ محصولات و شفافیت بیشتر در زنجیره تأمین، یکی از مهم‌ترین کاربردهای بلاکچین لایه ۳ در این صنعت است.
4. اپلیکیشن‌های سازمانی:
   سازمان‌ها نیز از مزایای بلاکچین‌های لایه ۳ بهره‌مند می‌شوند. با وجود اینکه بسیاری از بلاکچین‌های سازمانی به‌صورت متمرکز اداره می‌شوند، استفاده از پروتکل‌های لایه ۳ می‌تواند به بهبود مقیاس‌پذیری و پردازش تراکنش‌های پرحجم و کم‌هزینه کمک کند. این ویژگی به سازمان‌ها امکان می‌دهد که تراکنش‌ها را با سرعت بالا و هزینه کمتر انجام دهند، که به‌ویژه در صنایعی که نیاز به پردازش حجم بالایی از داده‌ها دارند، کاربرد دارد.
5. توسعه DApp (اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز):
   بلاکچین لایه ۳ به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد تا DAppهای پیشرفته‌تر و کاربردی‌تری ایجاد کنند. یکی از بزرگ‌ترین مزایای این لایه، قابلیت توسعه اپلیکیشن‌های مولتی‌چین (Multichain) است که می‌توانند روی چندین بلاکچین مختلف کار کنند. این اپلیکیشن‌ها نه تنها مقیاس‌پذیری و کارایی بیشتری دارند، بلکه تجربه کاربری بهتری را نسبت به DAppهای تک‌زنجیره‌ای (Single-chain) ارائه می‌دهند. این ویژگی برای توسعه‌دهندگانی که به دنبال ساخت اپلیکیشن‌های مقیاس‌پذیرتر و انعطاف‌پذیرتر هستند، بسیار ارزشمند است.
6. اپلیکیشن‌های NFT:
   بازارهای NFT نیز از قابلیت‌های بلاکچین لایه ۳ بهره‌مند می‌شوند. این لایه امکان ایجاد بازارهای چند زنجیره‌ای را فراهم می‌کند که در آن کاربران می‌توانند NFTها را روی بلاکچین‌های مختلف معامله کنند. این قابلیت، استفاده از NFTها را در حوزه‌های مختلفی مانند بازی‌های دیجیتال و هنر دیجیتال افزایش می‌دهد و امکانات جدیدی را برای تبادل دارایی‌های دیجیتال فراهم می‌کند. بازارهای NFT ( توکن های غیرقابل تعویض) چند زنجیره‌ای به کاربران امکان می‌دهند که به راحتی دارایی‌های خود را بین شبکه‌های مختلف جابه‌جا کنند.
7. اپلیکیشن‌های امنیتی:
   بلاکچین‌های لایه ۳ نقش مهمی در بهبود امنیت در برنامه‌های DeFi دارند. این لایه با ایجاد یک سیستم هویتی امن و یکپارچه بین بلاکچین‌های مختلف، به کاهش حملات و افزایش قابلیت تشخیص تقلب کمک می‌کند. امنیت بیشتر در لایه ۳ به کاربران اجازه می‌دهد که با اطمینان بیشتری به تراکنش‌ها و تعاملات خود در محیط‌های غیرمتمرکز بپردازند.

پروژه‌های بلاکچین لایه ۳

با اینکه این بلاکچین لایه ۳ هنوز به طور کامل توسعه نیافته است، چندین پروژه برجسته وجود دارند که به عنوان پیشگامان این فضا شناخته می‌شوند. در ادامه به معرفی سه پروژه مهم بلاکچین لایه ۳ می‌پردازیم

1. پروژه Orbs:
   پلتفرم Orbs یک پلتفرم بلاکچینی لایه ۳ است که با هدف بهبود تعامل‌پذیری و عملکرد شبکه‌های بلاکچین طراحی شده است. این پروژه به شرکت‌ها و توسعه‌دهندگان امکان می‌دهد تا برنامه‌های غیرمتمرکز (DApps) پیچیده‌ای را بر بستر بلاکچین ایجاد کنند. Orbs با استفاده از یک پروتکل هیبریدی بین لایه‌های ۱ و ۲ عمل می‌کند و ویژگی‌های امنیتی و مقیاس‌پذیری را با هم ترکیب می‌کند. یکی از ویژگی‌های کلیدی Orbs، قابلیت همکاری با پروتکل‌های مختلف DeFi و قراردادهای هوشمند است که به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد تا اپلیکیشن‌های چند منظوره و پیچیده‌تری را ایجاد کنند.
   علاوه بر این، Orbs به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که به‌راحتی از زیرساخت‌های آن برای مقیاس‌گذاری اپلیکیشن‌های خود استفاده کنند، بدون اینکه نیازی به ایجاد یک بلاکچین از پایه داشته باشند. این پروژه به دلیل سرعت بالا و هزینه‌های پایین تراکنش، به‌ویژه در حوزه‌های مالی غیرمتمرکز (DeFi) و مدیریت زنجیره تأمین، مورد توجه قرار گرفته است.
   
   
2. پروژه آربیتروم اوربیت (Arbitrum Orbit):
   پروژه Arbitrum Orbit یک پروژه پیشرفته لایه ۳ است که به عنوان گسترش‌دهنده مقیاس‌پذیری شبکه Arbitrum، یکی از موفق‌ترین پروژه‌های لایه ۲، عمل می‌کند. Orbit به منظور فراهم کردن یک بستر مقیاس‌پذیرتر و قابل اعتمادتر برای برنامه‌های غیرمتمرکز، بر بستر Arbitrum ایجاد شده است. این پروژه از فناوری رول‌آپ (Rollup) برای افزایش ظرفیت پردازش تراکنش‌ها استفاده می‌کند و امکان تعامل سریع‌تر و ارزان‌تر بین زنجیره‌های مختلف را فراهم می‌کند.
   یکی از مزایای اصلی Arbitrum Orbit، قابلیت تعامل با بلاکچین‌های لایه ۱ و لایه ۲ است، که به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد تا اپلیکیشن‌های خود را در چندین شبکه مختلف اجرا کنند و به مقیاس بالاتری دست یابند. این پروژه به ویژه برای توسعه‌دهندگانی که به دنبال بهبود عملکرد DAppهای خود و کاهش هزینه‌های تراکنش هستند، بسیار جذاب است.
   
   
3. پروژه ZkSync Hyperchains: 
   یکی دیگر از پروژه‌های برجسته لایه ۳ ‏ZkSync Hyperchains است که بر اساس فناوری اثبات دانش صفر (Zero-Knowledge Proofs) ایجاد شده است. ZkSync Hyperchains با هدف افزایش مقیاس‌پذیری و کاهش هزینه‌های تراکنش، از تکنیک‌های ZK-Rollup برای اجرای تراکنش‌های خارج از زنجیره استفاده می‌کند. این فناوری علاوه بر مقیاس‌پذیری بالا، امنیت تراکنش‌ها را نیز تضمین می‌کند و به همین دلیل به یکی از مهم‌ترین پروژه‌های لایه ۳ در دنیای بلاکچین تبدیل شده است.
   پروژه ZkSync Hyperchains به توسعه‌دهندگان امکان می‌دهد که DAppهای چند زنجیره‌ای ایجاد کنند و از قابلیت‌های پیشرفته‌ای مانند تعامل با سایر بلاکچین‌ها و مدیریت توکن‌های NFTبهره‌مند شوند. این پروژه به دلیل سرعت بالا و کارایی انرژی، به ویژه در برنامه‌های مالی و قراردادهای هوشمند پیچیده، مورد توجه قرار گرفته است. Hyperchains همچنین به کاربران امکان می‌دهد که تراکنش‌های خود را با هزینه‌های پایین‌تر و با امنیت بالاتر انجام دهند.

سخن پایانی

در نهایت، بلاکچین لایه ۳ به عنوان گامی مهم در تکامل فناوری بلاکچین، توانسته است مشکلات کلیدی مانند مقیاس‌پذیری و تعامل‌پذیری را به‌طور مؤثری حل کند. با استفاده از این لایه، توسعه‌دهندگان و کاربران می‌توانند از شبکه‌های بلاکچینی با سرعت بالاتر، هزینه‌های کمتر، و عملکرد بهتر بهره‌مند شوند. لایه ۳ نه تنها به بهبود تجربه کاربران کمک می‌کند، بلکه به تقویت اکوسیستم برنامه‌های غیرمتمرکز و پذیرش گسترده‌تر این فناوری نوآورانه در صنایع مختلف نیز منجر خواهد شد. با توجه به پیشرفت‌های اخیر و پروژه‌های برجسته‌ای که در این حوزه فعال هستند، آینده بلاکچین به‌طور حتم روشن‌تر و کارآمدتر خواهد بود.